| YSTAFELL YN Y COLEG Golygfa 2 —Map. —Blackboard. —Myfyrwyr yn eistedd ynghyd. —Ymweliad TOMOS BARTLEY. —Lle mae y myfyrwyr yn croesawu TOMOS, ac yntau ar gais taer y PRIFATHRAW, yn eu hannerch. Enter TOMOS, WILLIAMS, a RHYS. Cheers. |
|
| Williams |
(wrth y myfyrwyr) Mr. Tomos Bartley, foneddigion, cyfaill Mr. Rhys Lewis. (TOMOS rhwng WILLIAMS a RMYS.) Mae Mr. Bartley wedi dwad i'r Bala i ymweled a—— |
| Tomos |
Wyst ti be? Mae 'ma lot ryfeddol o honoch chi, a 'rydach chi'n debyg iawn i'ch gilydd, 'blaw y dyn acw a'r trwyn cam. Ydi o yn biwpyl techar? |
| Enter yr ATHRAW. |
|
| Athraw |
Where did we leave off? |
| Williams |
The first paragraph on page 10, sir. |
| Athraw |
Mr. Evans of Denbigh, will you read? |
| Rhys |
He is not here, sir. |
| Athraw |
Where is he? I must mark him absent. We shall begin here. |
| Un o'r myfyrwyr yn darllen tra y graddol gysga TOMOS. |
|
| Athraw |
'That is very good, and you are a great credit to the schoolmaster who taught you to read. Perhaps we had better leave off here. You see that Mr. Lewis, with my permission, has brought a friend with him to the class this evening. This is an unusual thing, and must not be looked upon as establishing a precedent. But I thought that Mr. Lewis' friend might give you, as preachers, a word of advice. Words of wisdom are not to be despised, from whatever quarter they come. Yr oeddwn i yn dweyd, Mr. Bartley—— |
| Tomos |
(hanner cysgu) Ie, syr. Maddeuwch i mi, ond mae gwynt y Bala yma 'n gryf iawn. Mae arna i eisieu cysgu anwedd. |
| Athraw |
Yr oeddwn i yn dweyd wrth y dynion ieuainc y gallai fod gennych air o gyngor iddynt. Dywedwch air, Mr. Bartley. Mae eisieu dweyd llawer y dyddiau hyn wrth ein dynion ieuainc. |
| Tomos |
Welsoch chi 'rioed fy salach i am ddeyd rhywbath, syr; ond fydda i byth yn leicio bod yn od ac anufudd. Mi glywes lawer o son am y Bala, syr, a phan ddoth Rhys yma atoch chi, 'roedd i fam o a finne yn ffrindie mawr,—y hi ddaru nwyn i at grefydd, a doeddwn i yn gwybod dim nes iddi hi 'sponio i mi, a gwraig ryfeddol oedd hi. Mi ddeydis wrthi lawer gwaith, bydase hi yn hapno bod yn perthyn i'r Ranters, y byse hi'n gneyd champion o brygethwr. (cheers) Hoswch chi, be oeddwn i'n mynd i ddeyd. O ie, pan ddoth Rhys atoch chi, mi bendrafynnes y down i i weld y Bala rwdro, a heddyw'r bore, pan oeddwn i ar ganol rhoi bwyd i'r mochyn,—(cheers),—'befi,—Heddyw am dani. O Gorwen i'r Bala, mi ges ride efo lot o'r prygethwrs ifinc yma, a mi ges fy synnu yn fawr ynyn nhw, syr. Roeddwn i'n wastad yn meddwl am y students mai rhw bethe a'u penne yn 'u plu oeddan nhw,—wedi hannar dorri'u clonne, ac yn darn lwgu 'u hunen; ond weles i 'rioed fechgyn cleniach,— doeddan nhw ddim yn debyg i brygethwrs, achos 'roeddan nhw'n od o ddifyr. Wyddoch chi be, syr? Roedd Mr. Williams,—(gan roddi ei law ar ei ysgwydd),—yn medryd y'ch actio chi i'r blewyn; bydaswn i yn cau fy llygaid, faswn i ddim yn gwybod nad y chi oedd o. Ond rhaid i mi ddeyd y gwir yn 'u gwynebe nhw, syr,—dydw i ddim yn 'u gweld nhw mor glyfar wrth brygethu. Mi na i gyfadde mod i'n ddwl, achos yr oeddwn i yn hen yn dwad at grefydd. A mi na i gyfadde mai ychydig o honyn nhw glywes i yn prygethu, a hwyrach nad oedd y rheiny y rhai gore. Pan fyddwch chi yn prygethu, syr, yr ydw i yn y'th dallt chi'n champion. Ond, a deyd y gwir yn onest, fedrwn i neyd na rhawn na bwgan o'r stiwdents fu acw, a fedre Barbara neyd dim ar chwyneb y ddaear o honyn nhw. Wrth bygethu yn Gymraeg ma'r bechgyn yma yn disgwyl ennill i byfoliaeth, ond ma' Rhys yma yn dweyd wrtha i nad ydach chi ddim yn dysgu Cymraeg yn y Coleg. Most y piti ydi hynny! achos waeth iddi nhw heb ddysgu ieithodd pobol wedi marw ers cantodd, os na fedra nhw bygethu mewn iaith y medrai pobol i dallt nhw. Wrach y mod i yn misio hefyd, achos dydw i ddim yn llawer o slaig, tw bi shwar. A fedra i ddim ond ryw grap ar y llythrena, welwch chi. Yr ydw i'n synnu mai mewn ty gwâg yr ydach chi'n cadw'r ysgol, a ma'n dda gen i, ar ol i mi y'ch gweld chi, y mod i wedi rhoi hanner sofren i'r dyn bychan hwnnw fu'n casglu at i chi gael ysgol newydd. Dene un o'r dynion noblia, syr, weles i 'rioed â'm llygad,—faswn i byth yn blino gwrando arno fo. Roedd o'n deyd mai o'r Bala 'roeddan ni yn cael ceiliogod i ganu, a fydda i byth yn clywed y ceiliogod ifinc acw yn canu ar y buarth heb gofio am 'i air o. Os ddaru chi sylwi, syr, rhw nâd ddigon rhyfedd fydd y ceiliogod ifinc yn 'i neyd am gryn bedwar mis, yn enwedig os na fydd ene hen geiliog i roi patrwm iddyn nhw. Ond waeth i chi prun, mae nhw yn dwad bob yn dipyn i diwnio yn nobyl. Yr ydwi yn cymyd dipyn o interest mewn fowls, syr, —mae Rhys yn gwybod,—(cheers),—a'r cywion casa gen i ydi rheiny na wyddoch chi prun ai iâr ai ceiliog ydyn nhw. Os na fyddan nhw yn dangos yn o fuan be ydyn nhw, mi fydda yn torri'u penne nhw. (cheers) Wel, mae yn dda gen i o nghalon ych gweld chi mor gyfforddus, a gobeithio y gwnewch chi fadde i mi am gymyd cymin o'ch hamser chi. (cheers) (wrth WILLIAMS) Be ydi menin y cheers yma, Mr. Williams? Ddaru mi siarad yn o deidi? |
| Williams |
Campus. |
| Athraw |
Wel, Mr. Bartley, yr ydw i'n gobeithio yn fawr y bydd i'r dynion ieuainc ddal ar eich cynghorion gwerthfawr, a'ch sylwadau pwrpasol. Y troion nesaf y bydd y students yn pregethu acw, cymerwch sylw manwl ohonynt, —a ydynt yn gwella. Os na fyddant yn dangos yn eglur pa un ai iâr neu geiliog ydynt, gadewch i ni gael gwybod, Mr. Bartley, er mwyn i ni gael torri eu penne nhw. |
| Tomos |
Tw bi shwar, syr. Roeddwn i wedi meddwl cael gweld yr ysgol pan oeddach chi wrthi. Mae cystal gen i a choron mod i wedi cael caniatad i ddod yma,—mi fydd gen i gymin mwy i ddeyd wrth Barbara pan a i adref. Diolch yn fawr iawn i chwi, syr, a ph'nawn da 'rwan. |
| Exit TOMOS, RHYS, a WILLIAMS,— TOMOS yn troi yn ol. |
|
| Tomos |
Begio'ch pardwn, syr, oes gynnoch chi ddim ffasiwn beth a matsien yn y'ch poced? Wn i ddim sut y dois i oddi cartre heb yr un. |
| Athraw yn chwilio yn ei logell am un, gan fwynhau'r cymeriad gwreiddiol. CURTAIN |