| Y mae muriau ysgubor yn wynebu'r edrychwyr. Yn y cornel i'r dde y mae cruglwyth mawr o wellt, ac y mae gwellt hefyd mewn anhrefn ar y llawr. Yn y ben nesaf i'r edrychwyr o'r mur ar y ochr chwith y mae drws yn arwain allan. Cyfyd y llen a neb i'w weled ar y llwyfan. Cedwir eí felly am ychydig amser, nes bod y gynulleidfa ar fin anesmwytho. Yna sylwir ar ryw aflonyddwch yn y gwellt tua chanol y llwyfan, a gwelir pen a pheth o gorff dyn ifanc yn ymddangos. Pan ddêl cyfle i sylwi ar ei ddillad gwelir nad ydynt o ddeunydd da iawn, a bod llaid ac ôl cerdded arnynt, eithr nad ydynt yn hollol mor wael a rhai crwydryn cyffredin. Y mae iddo wyneb agored, pleserus, llygaid gleision, a gwallt du, cyrliog. |
|
| Dafydd |
(Yn estyn ei freichiau ac yn agor ei geg.) O di─aa─wch! |
| Y mae aflonyddwch eto yn y gwellt, a'r tro hwn ymddengys pen dyn tua thrigain a phump oed. Y mae ei ddillad yn awgrymu'r coeg-foneddig─yn ymbil am barch, ond yn methu a'i gael. Y mae ei wyneb hefyd yn gyd-wedd â'r dillad─wyneb mawr, crwn, llawn profiad o ymylon bywyd a direidi, a llinellau cyfrwys yn ymddangos oddeutu'r llygaid pan fo'n chwerthin. Y mae ei farf '' gafr " a'i waÌlt ac aeliau trwchus yn frith. Gwelir ei fod yn hoffi'r dull "Pregethwrol" o lefaru pan fo wrth ei fodd, eithr dylid gwahaniaethu rhwng hyn a'r "hwyl" a ddaw i'w leferydd yn nes ymlaen. Cyfyd yn fwy disymwth na DAFYDD o'r gwellt a daw ei eiriau cyntaf yn fuan ar ol rhai DAFYDD. |
|
| Malachi |
Dafydd, 'y machgen i, 'rwyt ti'n dechreu'r dydd yn bur anweddus. Y mae'r wawr wedi torri ar ddiwrnod arall, Dafydd. |
| Dafydd |
Torred hi. |
| Malachi |
Testun diolch sydd gennym, Dafydd. Testun diolch. Y wawr wedi torri a ninnau mewn tŷ diddos. |
| Dafydd |
(Yn edrych oddiamgylch.) Buckingham Palas! |
| Malachi |
Na, nid Buckingham Palas, Dafydd, ond bwthyn cyffredin y gwerinwr. le, muriau moelion. Ond diolch am gymaint a hynny. |
| Dafydd |
le, ond nid ni sydd berchen y bwthyn neu beth bynnag yw e. |
| Malachi |
Goreu'n y byd, Dafydd, goreu'n y byd. 'Rwy'n sicr y buasai'r bobol sy'n perchenogi'r lle dinôd yma yn falch iawn i wybod eu bod wedi cyfrannu bendithion yn ddiarwybod. |
| Dafydd |
Ie. Fe hyderwn 'u bod nhw wedi cadw'r ci yn sownd. |
| Malachi |
Fe hyderwn hynny, Dafydd. Fe hyderwn hynny. Mae llawer i ddyn wedi troi angel yn ddiarwybod o'r tŷ am i fod e wedi anghofio clymu'r ci. |
| Dafydd |
Malachi! Os rhywbeth ar y menu y bore 'ma? Os dim digwydd fod scadenyn coch rywle yn yr awyrgylch? |
| Malachi |
Rhedeg braidd yn ormodol i fyd y moethau 'rwyt ti, machgen i. (Yn cyflymu.) Bydd yn amyneddgar, bachan! Dysg bwyso ar Ragluniaeth. Wyddost ti ddim pa fendithion ddaw y diwrnod newydd hwn eto. |
| Dafydd |
Wel, gobeitho y don' nhw'n glou. Wela i ddim ohonyn' nhw'n glawio hyd yn hyn. |
| Malachi |
Diffyg gweledigaeth, 'y machgen i; diffyg gweledigaeth. |
| Dafydd |
Odych chi'n gweld rhywbeth te? |
| Malachi |
Llygad ffydd, Dafydd; llygad ffydd. Fe wêl dyn lawer. Mae yna fferm gerllaw, ond oes e, Dafydd? |
| Dafydd |
Wel? |
| Malachi |
Pwy ŵyr nad yw hi wedi insiwro yn lled drwm, Dafydd. Dywedwch rhyw bymtheg cant. Pwy ŵyr nad yw'r perchennog mewn dyled, a bod angen am dân,─am d─aa─n! Does dim i buro cymdeithas fel tân, Dafydd. |
| Dafydd |
Pam─o─os rhywbeth mewn golwg gyda chi? |
| Malachi |
O, na, na, na, Dafydd. Dim ond â llygad ffydd, 'y machgen i. Am argraffu ar dy feddwl di wyf i, na ŵyr dyn ddim pa fendithion a ddaw gyda'r wawr. Os cofi di, Dafydd, 'doeddwn i ddim mewn sefyllfa i weled rhyw lawer â'r llygad naturiol neithwr.. Son am dana ì 'rw' i nawr. |
| Dafydd |
Dyna'r ffaith. |
| Malachi |
Na, Dafydd. Yr oeddwn wedi edrych ar y gwin pan fyddo goch. Y ddiod gadarn, Dafydd, fy mab, bydd ofalus gyda'r ddiod gadarn. |
| Dafydd |
Go fore yw hi i bregeth, Malachi. |
| Malachi |
'Roedd crefydd yn y teulu. Fe ddioddefodd 'y nhad oherwydd i grefydd. |
| Dafydd |
O, shwt? |
| Malachi |
Canu emynau Pantycelyn berfedd nos wrth ladrata ffowls. Dyna dynnodd sylw'r polisman, Dafydd. |
| Dafydd |
'Ro'dd tipyn bach mwy o grefydd nag o gallineb yn perthyn i'ch tad, Malachi. |
| Malachi |
Oedd, falle i fod e. Ond dyna ddull syml yr hen bobol, weidi. (Yn synfyfyrio.) Rhyfedd meddwl fod fy nhad wedi cael ei ddal am beth mor fach a dwyn ffowls. |
| Dafydd |
Fuoch chi'n dwyn ffowls eriod, Malachi? |
| Malachi |
Do, Dafydd, do droeon. Fyddwn i byth yn edrych i lawr hyd yn oed ar ddull syml fel yna o ennill 'y nhamed bara. Ond, gyda pharch i goffadwriaeth hen ŵr 'y nhad, 'rwy'n credu mod i wedi gneyd mwy o arian mewn noswaith cyn hyn nag a neise fe mewn whech mis wrth ddwyn ffowls. le, rhai syml oedd yr hen bobol... Mam, 'run fath wedyn. |
| Dafydd |
Dioddefodd hi oherwydd 'i chrefydd? |
| Malachi |
'Roedd hi'n dal cysylltiad agos â'r achos, Dafydd. Roedd hi'n casglu mewn hen gapel bach yn agos i gartre, ac felly, mewn ffordd o siarad, dipyn o flaen ei hoes. |
| Dafydd |
'Rodd hi dipyn fwy ar y metals na'ch tad, te? |
| Malachi |
Wel, oedd, mewn ffordd o siarad, er, mor bell ag yr 'w i'n cofio, roeddem ni fel teulu yn byw yn weddol foethus pan oedd mam yn casglu yn yr hen gapel bach. Hwyrach fod bendith ar yr achos da. Gyda llaw, beth oedd dy rieni di, Dafydd? |
| Dafydd |
Y─wel. Ma' nhw─ma' nhw wedi marw ych dou. |
| Malachi |
Ma'n rhai inne hefyd. |
| Dafydd |
Wel─a─mae'n well gen i beido a siarad am danyn' nhw ar hyn o bryd. |
| Malachi |
Rôn nhw'n bobol barchus gw'lei? |
| Dafydd |
O'n─wel o'n, mewn ffordd o siarad. |
| Malachi |
Mae'n beth rhyfedd felltigedig, os bydd pobol wedi byw'n barchus dyw i plant byth yn leico gweyd gair am danyn' nhw. Mae'r rhan fwyaf o bobol y wlad yma wedi byw mor respectabl nes bod i plant yn ofni i harddel nhw. 'Rwy' wedi diolch llawer fod 'y nhad ymron cymint o flagard a finne... (Yn ddisymwth.) Be ddiawl wyt ti'n moyn cysgu mewn sgubor fan hyn os o'dd dy rieni yn bobol barchus? |
| Dafydd |
Wn 'im. Falle taw am i bod nhw'n bobol barchus. |
| Malachi |
Be' ti'n feddwl wrth hynny? |
| Dafydd |
Mi ges i ddigon ar fod yn respectabl. |
| Malachi |
Câl digon ar fod yn respectabl? Be nest ti, meddwi? |
| Dafydd |
Nage. |
| Malachi |
Ladratest ti rywbeth? |
| Dafydd |
Naddo. |
| Malachi |
Beth te? |
| Dafydd |
Dim. Laru ar fod yn respectabl. Dyna'r cwbwl. |
| Malachi |
Ie, ond beth wyt ti'n neyd fan hyn, heb geinog ar dy elw? |
| Dafydd |
'Rwy' wedi gweyd. Mi ges ddigon ar fod yn respectabl, a mi gliries mâs. |
| Malachi |
'Doet ti ddim yn deico dy waith, gw'lei. |
| Dafydd |
Nag own. |
| Malachi |
'Rown i'n meddwl. |
| Dafydd |
le, ond wyddoch chi beth o'dd 'y ngwaith i? |
| Malachi |
Na wn i. |
| Dafydd |
Bod yn respectabl. |
| Malachi |
Bachan, 'rwyt ti fel tiwn rownd. Beth oet ti─clerc? |
| Dafydd |
Nage. Mwy respectabl na hynny. |
| Malachi |
Bancer? |
| Dafydd |
Nage. |
| Malachi |
Na. D'wyt ti ddim digon si-miw i fod yn fancer. 'Doet ti ddim twrne? |
| Dafydd |
Cyfreithiwr? Nage. |
| Malachi |
Na, 'dos dim digon o'r diawl yndo ti i fod yn dwrne. Crynhoi insiwrin? |
| Dafydd |
(Yn ysgwyd ei ben.) Na. |
| Malachi |
Wel mâs â hi. |
| Dafydd |
Pregethwr. |
| Malachi |
Beth? Beth? Beth? |
| Dafydd |
Bugel Methodist. |
| Malachi |
Bugel Methodist! Bugel Methodist! Ystyria, Dafydd, 'y machgen i. Ystyria... Rwy'n hen ŵr penwyn, Dafydd. Paid a thwyllo hen ŵr! |
| Dafydd |
'Dwy ddim yn ych twyllo chi. 'Row'n i'n fugel Methodist wythnos yn ôl. |
| Malachi |
Wythnos yn ôl? Wythnos yn ôl? |
| Dafydd |
Wythnos yn ôl. |
| Malachi |
Dim erioed! |
| Dafydd |
O'wn wir. |
| Malachi |
Wel, alli di ddim mynd yn ol 'na? |
| Dafydd |
'Dwy ddim am fynd yn ol. |
| Edrych MALACHI yn synfyfyrgar am ysbaid. Yna daw gwawr o ddeall cyfrwys i'w wedd. Ysgwyd ei ben yn araf a dyry fath ar winc. |
|
| Malachi |
Dafydd, fy mab. Dafydd, Dafydd. Pam na fyset ti'n i phriodi hi? |
| Dafydd |
Eh? Be'─be' chi'n feddwl? |
| Malachi |
Pam na fyset ti'n i phriodi hi, Dafydd; pam na fyset ti'n i phriodi hi? Lodes ffein o'dd y lodes. Ddylet ti ddim o'i gadel hi. |
| Dafydd |
Be' chi'n dreio weyd? O, 'rych chi'n meddwl mod i wedi dod â rhyw ferch i drwbwl. |
| Malachi |
Odw i ddim yn iawn, Dafydd? Odw i ddim yn iawn? |
| Dafydd |
Nag ych. Rych chi'n hollol mâs o'ch lle. |
| Malachi |
Dafydd, Dafydd, paid a thwyllo hen ŵr. |
| Dafydd |
'Dwy'n twyllo dim ohonoch chi. Mi wedwn i wrthoch chi ar unwaith 'se chi'n iawn. |
| Malachi |
'Nawr, Dafydd; 'nawr, 'nawr. |
| Dafydd |
'Rwy'n gweyd yr union wir wrthoch chi. Os nad ych chi'n 'y nghredu i, peidiwch... 'Drychwch 'ma, leicech chi ddim bod yn bregethwr, leicech chi? Meddyliwch chi 'se chi yn fy lle i. |
| Malachi |
Pam na leicwn i, Dafydd? Pam na leicwn i? |
| Dafydd |
Wel─wn i ddim. Meddwl 'rown i. |
| Malachi |
O. Dafydd, Dafydd! Mae'n ened i yn dyheu am y cyfle. (Yn cerdded oddiamgylch ac yn rholio'r geiriau oddiar ei dafod.) Y Parchedig Malachi Jones, B.A., B.D. Bydd y Parchedig Malachi Jones yn pregethu yma y Saboth nesaf! Pregethir yng nghyfarfod yr hwyr gan y Parch. Malachi Jones, B.A., B.D. Malachi Jones, o Gapel Seion! (Yn dechreu "hwylio".) Pan fydd stormydd bywyd yn torri ar eich traws, pan ddaw'r ddrycin a'r tywyllwch, pwy rydd gysur i'r weddw a'r amddifad? Malachi Jones! Pwy fydd barod i godi cardotyn o'r llwch? Pwy rydd gynhorthwy i'r gweiniaid? Pwy ond yr hen Falachi. Fe wela i yr hen saint yn eu hwylio hi drwy ddrycin y gaeaf i glywed yr hen Falachi Jones yn traethu'r genadwri. |
| Dafydd |
le, dyna'r ochor ych chi'n weld ohoni. |
| Malachi |
(Heb gymryd sylw, ond yn gostwng ei lais o'r hwyl.) Effeithiol iawn. Odfa rymus iawn. Malachi Jones ar grefydd ac ymarweddiad. Yr hen wragedd yn foddfa o ddagrau. (Yn dechreu "hwylio" eto.) Arglwydd, gâd i'm dawel orffwys, Dan gysgodau'r palmwydd clyd, Lle'r eistedda'r pererinion Ar eu ffordd i'r nefol fyd. le, mae llawer i hen sant yn teimlo'n bur ddiolchgar heno am gysgodau'r palmwydd. Chwi'r oedrannus sydd o'm blaen i heno, mae ôl llafur a lludded y dydd ar eich hwynebau chwi; mae stormydd bywyd wedi gadael creithiau ar eich gruddiau. Beth am dani, mobol i? Beth am gysgodau'r palmwydd? Deuwch gyda mi. Mae yno ffynnon risial i'r sychedig, a lle i galon friw i orffwys─dan gysgodau'r palmwydd clyd! (Yn disgyn i'r modd cyffredin yn sydyn, ac yn edrych yn ddifrifol ar Dafydd.) Wyddost ti, neyd sport 'rown i 'nawr, ond nid dyna fel y byswn i'n pregethu. Mi fyddwn i wedi troi pob pechadur yn yr odfa cyn pen hanner awr. Bachan, 'rwy'n credu y troiwn i'n hunan cyn y diwedd! |
| Dafydd |
O ie, yr hen ffrind. Rych chi fel pob un o'r tuallan yn i gweld hi'n bert iawn. Ma' digon hawdd i chi sefyll fanna a chanu "Palmwydd clyd." Ond fe gawsech lawer i neyd heblaw hynna. |
| Malachi |
Wel? Cysuro'r weddw a'r amddifad. Dweyd gair wrth y bobol ieuainc. Cynnal ambell i seiat. O, Malachi Jones yw'r dyn─ |
| Dafydd |
Ie, ie; mae hynna'n swno'n iawn. Ond mi flinech yn gynt nag y meddyliech chi. Mi flines i arni. |
| Malachi |
Blino ar beth? |
| Dafydd |
Blino ar fyw'n respectabl─respectabl─respectabl! Ddydd a nos. Un wythnos ar ôl y llall. Y swydd fwya respectabl yn y wlad, fwya respectabl dan haul. Dyna sy'n damio'n gwlad ni. Nid culni. Nid Piwritanieth. Mae tân mewn Piwritanieth. 'Does dim mewn respectability. Mae Cymry'r ganrif hon yn byw mewn frock-coat, gorff ac enaid. |
| Malachi |
'Nawr, mi fyswn i yn yng elfen mewn frock-coat. |
| Dafydd |
Wisges i ddim un eriod─o leia, ddim am 'y nghorff─nac am y'n ened chwaith. Rwy'n credu y byswn i wedi gneyd llawer o waith mewn cylch lle rôdd yna ddigon o ryddid a neb yn boddro dim shwt own i'n byw. Ond, fel bugel, down i ddim yn llwyddiant. Rown i'n gneyd popeth yn wahanol i bob pregethwr arall. Down i ddim yn hoff o gwmni pregethwyr, i ddechre. Rown i'n câl digon arnyn' nhw. Doen nhw ddim a'u llaw ar byls y bobol rywsut. 'Dwy ddim yn i beio nhw chwaith. Mi ffeules i'n hunan. |
| Malachi |
Beth ddigwyddodd? |
| Dafydd |
O, mi âth popeth go whith. Mi dreies yn ddigon gonest, ond 'rodd gormod o Ebrill yndw i. 'Rown i'n rhoi gormod o shocks i'r saint─a ma gwaith neyd hynny y dyddie hyn. |
| Malachi |
Shocks i'r saint! Rwy'n leico hwnna. Dere gâl i clywed nhw. |
| Dafydd |
O, cofiwch chi, 'dwy ddim am ddweyd mod i'n iawn lawer tro. Rown i'n ddigon gonest yn y dechre. Rown i am gêl gafel yn nynolieth pobol. A mi gês i afel yndo fe lawer tro. Ond dim y teip mae pobol respectabl yn hoffi. Rodd gen i ormod o gydymdeimlad â'r dyn off y metals. Rown i'n i hoffi e am i fod e off y metals; am nad oedd e'n respectabl. Lliw, a sport, a bywyd, a rhamant, a ienctid! 'Rodd gâs gen i furie moelion y capel. Mi addolwn yn well mewn eglws Gatholig brydferth. |
| Malachi |
Ond be' nest ti i boeni'r saint? |
| Dafydd |
O, llawer o bethe. Ma' dyn yn mynd yn rebel gydag amser. Dyma engraifft... Rodd un o'm ffrindie i─un o'r rhai off y metals─yn cynnal dawns nos Sul yn rhywle. Mi'n heriodd i ddod yna ar ôl cwrdd. Mi es gam ymhellach: mi cyhoeddes hi yn y Seiat. |
| Malachi |
Beth am y─beth yw hwnna─dim y seiat─y Cwrdd Misol? |
| Dafydd |
Dyna chi'n gofyn cwestiwn 'nawr na fedra i byth ateb. Pan fydd rhyfeddode mawr y byd yn câl i croniclo mi fydd hwnna ar lawr. |
| Malachi |
Wedson nhw ddim un gair? |
| Dafydd |
Mi synnech chi mor ychydig. Mae'n anodd rhoi gwir shock i sgerbwd anghydffurfieth. 'Rown i wedi gorffen bod yn respectabl ers tro, a 'doedd dim a wnawn i yn 'i synnu nhw─os na wnawn i rywbeth fel dyn arall. 'Rown i mron bod yn respectabl o unconventional. |
[Rhagor o destun i'w ychwanegu] |