| GOLYGFA: Cegin JOHN GRIFFITHS. Mae popeth yn daclus a glân. Mae drws i'r gegin fach ar y dde i'r gynulleidfa, a drws arall (yn amlwg) i'r ystryd ar y chwith. Ar y wâl, yn amlwg i bawb, mae almanac. Mae llestri tê yn barod ar y ford. Cyfyd y llên ar ESTHER mewn ffedog fawr, neu "overall" â llewysau, yn dod i mewn o'r gegin fach gan gario bara, etc. Un bruddaidd ei gwedd yw ESTHER. Saif wrth y ford am ychydig, yna sych ddeigryn, a rhydd ochenaid. Yna daw curiad ar y drws ac ymddengys RACHEL, gwraig SAMUEL REES, drws nesaf. Ceisia ESTHER guddio ei gofid. |
|
| Rachel |
Wyt ti wedi cael tê, Esther? |
| Esther |
Ydw. Cymer gadair; mae John yn gweithio 'mlaen. |
| Rachel |
Dim ond am ychydig o funudau. Mae Sam ar fynd i'r steddfod. |
| Esther |
Wyt ti'n mynd hefyd? |
| Rachel |
Fi? Dim perigl. Wfft iddi nhw a'u hên ganu ac adrodd. 'Rwyf am fynd lawr i'r dre' i weld Mari, fy chwaer. |
| Esther |
'Steddfod i'w chofio fydd hon. |
| Rachel |
'Dyw'r Genedlaethol yn ddim i'w chymharu â hi. Mi fyddai'n falch i weld yfory. (Yn eistedd.) Dim ond 'steddfod, a male voice, a rallentando glywir yn ein tŷ ni o fore tan nos. |
| Esther |
Synnwn i fawr, Rachel. |
| Rachel |
Wyddost ti, mae Sam fel pe bae wedi ynfydu. Wrth gwrs, y mae John yn mynd? |
| Esther |
(Yn dawel.) Ydi. |
| Rachel |
A tithau hefyd, wrth gwrs. |
| Esther |
Na, nid wy'n mynd heno. |
| Rachel |
Beth? A'r fath gantores fuost ti erioed! A ti wyddost am gystadleuaeth y male voice heno; ni bu ei bath erioed! |
| Esther |
(Yn dawel iawn.) Na, Rachel, arhosaf gartref. |
| Rachel |
Ond, Esther, fe fydd canu da yn y gystadleuaeth heno! |
| Esther |
Nid oes cân yn fy nghalon bellach. Torrwyd y tant. |
| Rachel |
Wel, wel, dyna un ôd wyt ti, a dweyd y lleiaf. Gall'swn feddwl—. (Yn sylweddoli.) O, ie, wrth gwrs. (Ar ol seibiant.) Faint sy 'nawr oddiar y bu Neli fach farw? |
| Esther |
(Gydag ymdrech.) Blwyddyn—i heno. |
| Rachel |
Blwyddyn i heno! Yr annwyl, annwyl. Druan fach! Fel mae'r amser yn mynd! |
| Esther |
Ydi. |
| Rachel |
Cannwyll llygad John oedd Neli fach. |
| Esther |
(Yn ddwys.) Eitha' gwir. |
| Rachel |
Nid wyf yn cofio'n iawn—ai nid yn dy freichiau di y bu Neli fach farw? |
| Esther |
(Mewn cyffro.) Nage, ym mreichiau John. |
| Rachel |
Wrth gwrs, wrth gwrs; nawr 'rwy'n cofio. Peth òd fod John yn mynd heno, Esther! |
| Esther |
(Yn frysiog.) Wedi anghofio'r date mae John, 'rwy'n siwr. |
| Rachel |
Dd'wedi di rywbeth wrtho i'w atgofio, Esther? |
| Esther |
(Yn apelgar.) Na, na, nid oes angen am wneud hynny. Gadewch i'r dynion gael eu dedwyddwch. |
| Rachel |
Gâd i fi ddweyd wrtho. |
| Esther |
(Yn codi ei llaw ac yn siglo ei phen.) Na (megis murmur)—na. |
| Rachel |
Hwyrach mai ti sy'n iawn, Esther. Nyni, y menywod, sy'n cofio ac yn hiraethu. Dyna yw'n tynged ni ar y ddaear yma. |
| Esther |
Hwyrach hynny, Rachel. |
| Rachel |
Mae yna lawer o lawenydd yn ddyledus i ni yn y byd arall, gall'swn feddwl. Oes, sicr o fod. |
| Esther |
Mae hiraeth yn well na bod yn ddi-brofiad, Rachel. Fy eiddo i ydyw'r atgofion, wedi'r cyfan. |
| Clywir lleisiau dynion tuallan yn pasio y drws. |
|
| Esther |
Bydd y lle yn orlawn heno, Rachel. |
| Rachel |
Maent yn dod o bobman; weles i ddim o'r fath beth erioed. Mae'r ddau gôr lleol wedi rhoddi'r goron ar y cyfan. |
| Esther |
'Rwy'n falch nad yw John yn y côr y tro hwn. Amhosibl iddo weithio gyda'r contract newydd 'ma a mynychu'r rehearsals. |
| Rachel |
Byddai'n dân goleu 'ma rhwng Sam a John, pe bae un ohonynt ym Male Voice Dwynant, a'r llall yng Nghôr Pentwyn. |
| Esther |
Eitha' gwir, Rachel. |
| Rachel |
Hyd yn oed fel y mae pethau, dim ond sôn am roddi "whiff" i hên gôr John y mae Sam, nos a dydd. Ydi John yn siarad rhywbeth am y corau? |
| Esther |
Y mae ambell i frawddeg yn dod allan 'nawr ac yn y man. Weithiau clywaf ef yn mwmian Comrades in Arms. |
| Rachel |
Dyna fe! Comrades in Arms sydd yn fy nghlustiau innau byth ac hefyd. Gwyn fyd na buasai'r gân heb ei chyfansoddi erioed. |
| Esther |
Ychydig o wahaniaeth wnelai hynny. Mi fyddai'r Martyrs of the Arena yn codi tô ein tai ni wedyn. |
| Rachel |
Martyrs of the Arena yn wir! Mae'n bryd i ryw fenyw gyfansoddi darn o'r enw Martyrs of the Kitchen! Ydi'n wir. |
| Esther |
Ond, Rachel, gwell fod ein dynion yn sobr ac yn dilyn y canu, na pe baent yn... |
| Rachel |
(Yn gyflym.) Wrth gwrs, wrth gwrs. Ond trueni fod dynion yn cweryla â'u gilydd am ychydig o hên ganu. 'Nawr... |
| Sam |
(O'r tuallan.) Rachel, Rachel! |
| Rachel |
(Yn codi.) Os daw Sam i mewn, ar dy fywyd paid a sôn am Comrades in Arms. |
| Sam |
(Yn agor y drws.) Hylo! Ydi—O, 'rwyt yma, Rachel? |
| Rachel |
Cael sgwrs fach gydag Esther 'roedd i cyn mynd i'r dref. |
| Esther |
Dewch ymlaen, ac eisteddwch, |
| Sam |
Ydi John wedi dod adre'? |
| Esther |
Nac ydi. Mae'n gweithio ymlaen. Nid wyf yn ei ddisgwyl am awr arall. |
| Sam |
Awr arall? Y dyn, bydd y 'steddfod hanner drosodd, a'r male voice... |
| Rachel |
Rho lonydd i'r male voice, da ti. 'Rwyf bron a gwirioni wrth glywed y tragwyddol Comrades in Arms. (Wrth Esther.) Dyna fi wedi'i gwneud hi! |
| Sam |
Fe rown ni Comrades in Arms i'r sêt. Fe ddanghoswn iddynt sut i ganu. Nid chware plant bach yw cystadlu yn erbyn... |
| Rachel |
(Yn ddi-amynedd.) Gloiaist ti ddrws y ffrynt cyn dod allan? |
| Sam |
(Yn chwilio yn ei logell, ac yn tynnu allan allwedd.) Naddo—ar ol dod allan. (Yn rhoddi'r allwedd i Rachel.) Siarad 'roeddwn am Comrades in Arms. Fe ysgubwn y llawr â Chôr Pentwyn heno. Mae'n tenors ni... |
| Rachel |
(Â'i dwylaw i fyny.) O'r nefoedd! Dôs i'r 'steddfod, er mwyn popeth, a phaid â phoeni Esther â dy lol. 'Rwy'n mynd i'r dre, Esther, allan o sŵn Comrades in Arms. Noswaith dda, Esther. (Yn mynd allan.) |
| Sam |
(Ychydig yn hurt.) Mae—mae Rachel yn—yn—yn—yn— |
| Esther |
(Yn ceisio ei wneud yn esmwyth.) Dewch chi, Sam, nid yw Rachel yn meddwl dim drwg! |
| Sam |
(Yn fwy sicr.) Nag ydi'n wir? Fe'i clywsoch yn galw meddyliau calon dyn yn lol? |
| Esther |
Do, do; ond cellwair roedd hi, Sam bach. |
| Sam |
'Doeddwn i ddim am siarad dim ynglŷn â'r 'steddfod. Rachel soniodd am Comrades in Arms. |
| Esther |
Eitha' gwir. |
| Sam |
Ond, yn wir, Esther, fe ddyl'sech glywed ein tenors ni ar y climax yn y diwedd. Gallai'r angylion byth a'n curo. Na, ffaith! (Yn eistedd.) |
| Esther |
Yn wir! (Yn dechreu torri bara.) |
| Sam |
Ond 'rydych chi'n mynd i'r 'steddfod, wrth gwrs? |
| Esther |
Dim heno, Sam. |
| Sam |
Y fenyw! A Chôr Dwynant yn cystadlu yn erbyn Côr Pentwyn! Gwarchod pawb! |
| Esther |
Na, nid wyf am fyned allan o'r tŷ heno. |
| Sam |
Falle mai ofni gweld Côr Dwynant yn gwneud hewl â hên gôr John 'rydych chi? |
| Esther |
O'm rhan i, rwy'n fo'lon i'ch côr ennill ganwaith, Sam bach. |
| Sam |
Ddwedwch chi hynny yn wyneb John? |
| Esther |
'Rydw'i wedi ei ddweyd ugeiniau o droion eisoes. |
| Sam |
Beth gynllwyn sy' arnoch chi heno, Esther? 'Roeddech chi 'n arfer dilyn y canu yn gyson! |
| Esther |
'Rydw' i allan o hwyl heno, Sam. |
| Sam |
(Yn ansicr.) Rhai ôd ydych chi'r menywod, a dweyd y lleiaf. (Yn dechreu eto.) Wyddoch chi, Esther, mae'n wlêdd i wrando ar ein bottom bass. Hylo! |
| Agorir y drws a chlywir llais John. Edrychant i gyfeiriad y drws, heb ddweyd gair. |
|
| John |
Cewch eich dodi yn eich lle heno! Côr Dwynant yn gallu canu'n wir! |
| Llais |
(O'r tu allan.) Dewch â mourning cards Pentwyn allan. Hei, fechgyn! |
| Lleisiau |
(O'r tu allan.) Ha, ha! Ie, ie! Etc. |
| John |
(Yn y golwg erbyn hyn, ond â'i gefn at y lleill.) Arhoswch nes i Bentwyn ganu. Tenors goreu y frô, a bass heb eu hail. (Yn uwch.) le, ac nid perthynas i chi yw'r beirniad heno. (Wedi cau'r drws ar y sŵn terfysglyd, trŷ, ac yna gwêl Sam.) O, 'rwyt ti yma, Sam? (Hyn yn ychydig yn lledchwith.) |
| Sam |
Ydw, mae'n debyg. Perthynas i'r beirniad, aie? |
| Esther |
'Nawr, Sam! (Yn troi at John.) 'Rwyt ti 'nol yn gynharach heno, John. |
| John |
(Yn ansicr.) Wel, Esther fach, mae hi—fel hyn— |
| Sam |
Dwed ar unwaith dy fod am gael gwlêdd, wrth glywed ni'n canu Comrades in Arms. |
| John |
Gwlêdd? Ha, ha! Dyna'r tro cyntaf i mi glywed canu fflat yn cael ei alw'n wlêdd. (Yi gosod ei "thermos" a'r bocs bwyd ar y ford.) |
| Esther |
Dyna ddigon, John. Gadewch lonyd i'ch dadleu parhaus, y ddau ohonoch. Fe wna' beirniad chwarae têg â chi. Gwell i ti ymolch unwaith, John. |
| John |
Does gen i ddim amser at hynny. Ychydig o fwyd... |
| Esther |
Beth? Yn mynd heb ymolch i gan torf o ddynion mewn dillad glân! Rhag dy gywilydd John! Dodaf y dŵr yn barod 'nawr. (Yn cydio y "thermos" a'r bocs bwyd, ac yn mynd allan.) |
| Sam |
Wyt ti am i mi aros i ti? |
| John |
Fel y mynnot. (Yn diosg ei gôt.) Os amser genti? |
| Sam |
(Yn edrych ar ei oriawr.) Oes, oes: mae chwarter awr eto. |
| John |
Gwêll i ti fynd, mae'n siwr fod angen practis ar dy gôr. Dyna'r si, beth bynnag. (Yn eistedd wrth y ford gyferbyn â Sam, ac yn dechreu codi llewysau ei grys.) 6 |
| Sam |
Rhai o dy gôr di wedi bod yn gwrando amom ni, aie? Yr un hên drics. |
| John |
Gwrando arnoch chi'n wir. Ateb un peth, Sam. Ydi Wil Profundo yn canu yn eich côr heno? |
| Sam |
(Yn ansicr.) Nac ydi. |
| John |
Wyddost ti pam? |
| Sam |
Y—y—mae anwyd trwm arno fe. |
| John |
Ha, ha! Oes, oes; ond sut cafodd yr anwyd? |
| Sam |
Sut y gwn i? Cael gwlychfa falle. |
| John |
Ie, bwceded o ddŵr ar ei ben. |
| Sam |
Bwceded o ddŵr ar ei ben? |
| John |
Ie, o'r ffenestr uwchben lle 'roedd efe'n gwrando, wythnos yn ôl. O, ie, Niagara Falls! |
| Sam |
Anwiredd pob gair! Does gyda chi ddim points gwerth eu dwyn. |
| John |
Beth am y double forte yn y mudiad olaf? |
| Sam |
Cyn y dewch o fewn i led cae i ni, bydd eisieu double eighty arnoch chi. |
| (ESTHER yn dychwelyd.) |
|
| Esther |
Mae'r dŵr yn barod, John. |
| John |
(Yn mynd allan â'i gôt ar ei fraich.) Ydi'n wir fod arweinydd Côr Dowlais i fyny yma neithiwr yn rhoi tipyn o bolish i chi? Ha, ha! |
| Sam |
(Yn cynhyrfu ac yn gwaeddi ar ei ol.) Nonsense i gyd; mae yna ddigon o bolish ar ein côr lanhau dy 'sgidiau am flwyddyn, |
| Esther |
Peidiwch a'i gymryd yn seriws, Sam. Tynnu'ch coes mae John. |
| Sam |
Nid tynnu coes dyn yw dweyd celwydd fe 'na! Mae'n harweinydd ni yn ddigon o feistr ar e waith heb help neb. O, ydi! |
| Esther |
Dyna fe'n wir. |
| Sam |
Mae William Phillips yn arweinydd di-guro, Mae'n ysbrydiaeth i'w weld yn arwain. Ac edrychwch ar ei wybodaeth! |
| John |
(Yn ymddangos â'i ddwylaw a'i wyneb llawn sebon.) Pwff! Gwybodaeth yn wir! Pasiodd yr un exam, erioed. |
| Sam |
Y dyn! Dim ond deuddeg certificate syd rhyngddo a chael ei AC. |
| Esther |
John, ei di byth heno! |
| John |
(Yn dechreu mynd eto.) Paid â mynd heno, Sam: fe fydd yn galed i ti weld ein bechgyn ni yn cipio'r cwpan. Ac fe arbedi y swllt am fynd i mewn. (Yn diflannu.) |
| Sam |
Wyddoch chi, Esther, mae John braidd cynddrwg ag erioed. Wn i ddim sut byddai rhyngom ni'n dau pe bae yntau'n canu heno gyda'i hên gôr. |
| Esther |
Na'n wir. |
| Sam |
Trueni hefyd nad ydi yn y côr. Ond dyna fe, daeth marwolaeth y ferch fach. (Hyn yn dyner iawn.) |
| Esther |
Do. |
| Ychydig seibiant. |
|
| Sam |
Bu John bron a mynd yn wallgof yr adeg hynny, Esther. |
| Esther |
Do. |
| Sam |
Tŷ gwâg yw tŷ heb blentyn, Esther. |
| Esther |
(Gyda ymdrech.) Y—ie—Sam. (Yn sychu deigryn.) |
| Sam |
Gallaf ei gweld hi 'nawr. Yr annwyl, dyna lygaid oedd ganddi, fel dwy ffynnon loew! Faint sy' 'nawr, Esther? |
| Esther |
Blwyddyn gyfan. |
| Sam |
Yr arswyd fawr! Fel mae'r amser yn mynd. Blwyddyn wed'soch chi, Esther? |
| Esther |
Ie—heno! |
| John |
(Yn ymddangos eto ac yn sychu ei hunan â thywel.) A siarad am arweinwyr, fe wnaeth William Phillips stroke anfarwol yn yr Eisteddfod Genedlaethol. Mi wn, fel ffaith, fod y beirniaid mewn hysterics am ei fod yn curo six-eight time o'r dechreu i'r diwed yn lle three-four. |
| Esther |
Ydi'r sebon yn y dŵr genti, John? |
| John |
Y—na—hynny yw—wn i ddim... |
| Esther |
(Yn mynd.) Fel arfer. |
| Sam |
Ti elli adael ein harweinydd ni yn llonyd John. Ŵn i am ddim sy'n siarad yn fwy bychanus am ddyn na'i fod yn ceisio arwain côr â chopi hên nodiant, ac hwnnw yn upside-down. |
| John |
Gwell hynny na gweld arweinydd yn arwain yn ffyrnig am bedwar bar cyfan heb wybod fod y côr wedi gorffen canu. |
| Sam |
John, paid a dweyd... |
| Esther |
(Yn dychwelyd â dillad John ac yn e rhoddi iddo.) Gwell iti wisgo— (Sam, o'r neilltu: Ananias!) dy gôt a'th wasgod oreu, John. |
| John |
O'r goreu. (Yn eu gwisgo gan siarad.) Os yw'r bwyd yn barod, Esther, mi gym'raf lond pen. Nid wyf am golli un côr yn canu. |
| Sam |
Ond fe gollwch y cwpan, mae hynny'n sicr. |
| Esther |
'Rwy'n credu y byddai'n well i chi fynd, Sam. Rhaid i John gael ychydig o fwyd a newid 'i esgidiau cyn... |
| John |
Newid fy esgidiau! Pwy ar y ddaear lâs sy'n mynd i sylwi ar fy nhraed? |
| Sam |
Ti fyddi'n fwy esmwyth ynddynt, fachgen; ac fe fyddi'n sioncach yn dy 'sgidiau goreu i redeg adre' â'r newyddion fod ein côr wedi ennill y cwpan. |
| John |
Yr unig gwpan a gewch chi fechgyn heno yw cwpan wermod. |
| Esther |
Rhaid sychu'r 'sgidiau gwaith hyn ar gyfer yfory, John. Mae'r amser yn pasio, Sam. |
| Sam |
(Yn codi.) Falle mai chi sy'n iawn, Esther. Dylwn i, fel un o'r côr, fod mewn pryd. Mae'n ddigon posibl mae'n tro ni fydd y cyntaf. |
| John |
Eitha'da. A thi wyddost y gair, "A'r cyntaf a fydd olaf." |
| Sam |
Paid ag anghofio sut y trech'som ni chi ar Hail, Bright Abode. |
| John |
Do, ond fluke oedd y cyfan. A 'doedd hi ddim yn hir cyn y maeddom chi yn yfflon racs ar Hallelujah Chorus. Fe roisom Amen i chi. |
| Esther |
Chi fyddwch yn ddiweddar, Sam. |
| John |
Ond chware têg, chi gafodd y wobr 'Steddfod Maesglo, Sam. |
| Sam |
(Yn ansicr.) Beth am hynny? |
| John |
A chi oedd y côr gwaethaf yn y gystadleuaeth. |
| Sam |
Y dyn! Sut hynny? Dim ond ni oedd cystadlu! |
| John |
Ha, ha, dyna fe! Dyna'ch unig obaith am ennill. |
| Esther |
Y mae'n amheus gen i a yw'r holl siarad 'ma yn beth da i'ch llais hefyd, Sam. |
| John |
Os ellir ei alw yn llais! |
| Sam |
Pan mae dyn yn eiddigeddus wrthyf, edrychaf ar y cyfan fel compliment i mi. Rwyt ti yn dod, John? |
| John |
Collwn i ddim o'r gystadleuaeth heno am gan' punt; na, ddim ar un cyfrif. |
| Esther |
Wyt ti'n barod am dy fwyd, John? |
| John |
Ydw. Dim ond fy 'sgidiau 'nawr. B'le mae nhw? |
| Esther |
Cymer dy fwyd yn gyntaf. Mae'r cyfan yn barod geni. (Yn mynd allan.) |
| Sam |
Wel, dyma fi'n mynd. (Yna yn troi yn ol.) Ond un gair bach cyn cychwyn. Sylwa heno ar y march tua'r diwedd. Dyna lle bydd cyd-symudiad! A'r climax ar y diwedd! Fel hyn. (Yn rhoi esiampl. Cwyd John ei fysedd i'w glustiau.) Fe fydd yn ddigon i wneud y cyfansoddwr droi yn ei fedd. |
| John |
Gan ddychryn? |
| Sam |
(Yn fawreddog.) Gan ardderchowgrwydd y datganiad. Ffarwel, John, a chofia ddod. (Yn cyrraedd y drws.) |
| Esther |
(Yn dod â'r plât bwyd.) Beth oedd y sŵn 'na 'nawr, John? |
| John |
Ha, ha! Rhoddodd rhywun gic i gi tuallan i'r drws! |
| Sam |
(Yn dod yn ol ychydig.) Mi rown gic i'ch côr chi heno nac anghofiwch mohono byth. |
| John |
Wyddost ti beth, Sam, buaset wedi cael fy lle i yn ein côr ni oni bae un peth. |
| Sam |
Pwy sydd yn awyddus am uno â'ch côr second rate chi? |
| John |
Ie, dim ond un peth; ie, un peth. |
| Sam |
(Yn ddrwg-dybus.) O'n wir! A beth yw'r un peth yna, os câf ofyn? |
| John |
Llais. |
| Esther |
John! John!! |
| Sam |
Jelws, rwy'n gweld. Beth bynnag, 'rwy'n agor fy nghêg wrth ganu i'r llais ddod allan. |
| John |
Ha, ha! Diar annwyl! Wyt, wyt! Dim ond yr wythnos ddiwethaf 'roedd Rachel yn dweyd fod yna ddrafft ofnadwy yn y tŷ pan oeddet yn agor dy gêg i bractiso ychydig, |
| Esther |
Peidiwch a sylwi arno, Sam. |
| Sam |
Dywedodd hi hynny, Esther? |
| Esther |
Peidiwch a sylwi ar John, 'rwy'n dweyd. |
| John |
'Rwyt ti'n gweld, Sam, fod Esther yn ameu dim. |
| Sam |
Mae'r menywod 'ma yn dweyd pethau ofnadwy tu ol i'n cefnau ni. |
| John |
A'r gwaethaf yw eu bod yn dweyd y gwir, Sam bach. |
| Esther |
Yn wir, John! |
| Sam |
Diain i, ond mae'r menywod 'ma â chôf aruthrol ganddynt am ein gwendidau ni, y dynion. Y maent yn wahanol iawn i ni yn hynny. |
| John |
O, sut hynny? |
| Sam |
Pan mae dyn yn clywed rhywbeth, aiff y peth i mewn drwy un glust ac allan trwy'r llall, ond am fenyw—hei! |
| Esther |
Beth am danom ni, Sam? |
| Sam |
Aiff i mewn trwy'r ddwy glust ac allan ar flaen ei thafod. |
| Esther |
Sam! Sam!! Too bad, yn wir. |
| John |
Go dda, Sam, am unwaith. Trueni na fuasai dy ganu gystal. |
| Sam |
Ti elli adael y canu i mi—a'r agor fy nghêg i ganu hefyd. Gall Esther yma dystio fod gennyt dithau wyneb digon agored pan 'rwyt ti'n disturbo'r cymdogion â'th floeddio. |
| Esther |
Gadewch lonydd, eich dau, yn wir! |
| Sam |
John ddechreuodd, Esther. Ond dyma fi'n mynd. (Yna yn dychwelyd eto.) John, machgen i, ar dy waethaf, mi ganaf heno fel yr eos. |
| John |
Glywaist ti 'nawr, Esther? Mae Sam yn meddwl canu heno fel yr eryr! |
| Esther |
Yr annwyl, annwyl! Bydd yr eisteddfod hanner drosodd cyn i un o chi gyrraedd yno. |
| Sam |
O wel, dyma fi'n mynd. (Yn dychwelyd eto.) Ond cofia fy ngeiriau, John, bydd Comrades in... |
| Esther |
Mae'n ugain munud wedi saith, Sam! |
| Sam |
Wel, noswaith dda, Esther. So long, John, mi wela'i dy wyneb hir di nes ymlaen. |
| Esther |
Noswaith dda, Sam. |
| SAM yn hanner mynd allan, ond yn troi yn ol eto. |
|
| Sam |
O, ie, John, sylwa di fan hyn heno. (Yn tynnu copi o'r darn allan o'i logell.) |
| Esther |
Ewch, Sam! (Yn ei wthio allan.) |
| Sam |
Eitha' da! Wel, noswaith dda, Esther. |
| Y drws yn cau. Clywir ef yn canu, "Love for our dear country we cherish." |
|
| John |
(Yn mynd i'r drws, yn ei agor, ac yn galw ar ol SAM.) Sam! |
| Sam |
(O'r tuallan.) Beth 'nawr? |
| John |
Gwendid eich côr chi yw—yw... |
| Sam |
Yw beth? |
| John |
Nad oes gyda chi ddim tenors na bass gwerth yr enw. |
| Sam |
Twt, twt! Lol i gyd! |
| JOHN yn cau y drws dan chwerthin. |
|
| Esther |
Yr ydych eich dau fel plant bach. |
| John |
Mae plant bach yn dweyd y gwir, fel rheol. (Yn edrych ar y cloc.) Yr annwyl fach, mae'n hanner awr wedi saith. (Yn eistedd wrth y bwrdd gan wynebu'r dorf.) |
| O hyn i ddiwedd yr Act rhaid i ysgogiadau JOHN arddangos brys mawr. Hefyd, ni ddylai'r ddialog fod yn rhy gyflym. Byddai yn fantais i'r chwarae i JOHN fwyta banana neu afal. |
|
| Esther |
Mae clebran yn mynd â'r amser. Cymer bwyll, John bach! |
| John |
(Â'i fwyd yn ei gêg.) Ond—mm—ww... |
| Esther |
Beth? |
| John |
(Yn ymdrechu eto.) Byddaf—yn—ddiweddar. |
| Esther |
Mae dy fryd ar fynd heno? |
| John |
(Yn llyncu rhwng ei eiriau.) Cymerwn i ddim yn y byd—am fod—yn absennol heno. |
| Esther |
(Ar ol seibiant.) 'Rwyt ti wedi clywed digon o gystadleuaethau, a gwell rhai na hon. |
| John |
{Â'i ddwylaw yn symud. Wn—mm—mm—ss... |
| Esther |
'Rwy't ti'n siwr o dagu os na fyddi yn ofalus. |
| John |
'Rwyf am—weld Dwynant—a Phentwyn yn setlo'r pwnc—unwaith am byth. A mae beirniad da 'na heno. |
| Esther |
(Yn ymroddi.) O'n wir. |
| John |
Mae'n bechgyn ni yn—yn—wel, nid oes eu trechu ar Comrades in Arms. |
| Esther |
Fynni di ychydig o dê? |
| John |
{Yn arwyddo "ie" â'i ben) A—mm—ww—oo. |
| Esther |
Beth? |
| John |
Reit—i olchi hwn i lawr. |
| A ESTHER allan. |
|
| John |
Esther! |
| Esther |
(O'r gegin fach.) Ie! |
| John |
Mae'n tenors—ni—yn—wel, daw neb—yn agos atyn' nhw. Na! |
| Esther |
Llond cwpan? |
| John |
Ie—a digon o laeth i'w oeri. |
| Esther |
(Yn ymddangos.) John bach, paid a stwffo dy hunan felna; ti fyddi yn wael ar ol hyn. |
| John |
Mm—mm—ss—ww... |
| Esther |
Paid a siarad a bwyta yr un pryd. |
| John |
(Ar ol ei lyncu ag ymdrech.) Mae côr Sam—yn colli—yn y down bass. |
| Esther |
(Heb ddiddordeb.) O! |
| John |
Ac y mae eu second tenors nhw—yn wallus —yn yr intonation. |
| Esther |
Rhagor o laeth? |
| John |
(Wedi profi'r tê a'i gael yn rhy boeth.) Mae hwn yn rhy boeth. Diferyn bach. |
| ESTHER yn mynd. |
|
| John |
Ac Esther! |
| Esther |
(O'r gegin fach.) Beth 'nawr? |
| John |
Mae—mm—ss—ww... |
| Esther |
Dyna ti eto. |
| John |
'Does dim attack gyda nhw. |
| Esteher yn ymddangos. Mae hi yn awr wedi diosg ei "overall," ac ymddengys yn ei gwisg ddu. |
|
| Esther |
Fe gei di attack yn'u lle nhw os na chymeri fwy o amser. (Daw hi i'r dde i JOHN i arllwys y llaeth.) |
| John |
(Ar ddechreu siarad eto, ond yn aros.) Esther! 'Rwyt ti'n dod i'r eisteddfod wedi'r cyfan? (Hyn yn obeithiol, â gwên ar ei wyneb.) |
| Esther |
Nac ydw, John. (Yn troi oddiwrtho.) |
| John |
(Yn dyner.) Wel, pam wyt ti wedi gwisgo fel hyn heno? |
| Esther |
(Yn ansicr.) Meddyliais—yn... |
| John |
Wyt ti'n mynd lawr i'r dre? |
| Esther |
Nac ydw. |
| John |
I ble 'rwyt ti'n mynd, ynte? |
| Esther |
Nid wyf yn mynd allan o'r tŷ. |
| John |
(Yn ddyryslyd.) Pam 'rwyt ti wedi gwisgo fel'na? Wyt ti'n disgwyl rhywun yma? |
| Esther |
Nac ydw. Ond dôs ymlaen â dy fwyd. |
| John |
(Yn dyner.) Yn wir, Esther fach, tyrd gen i i'r eisteddfod. Fe fydd fel yr hen amserau i glywed y corau wrthi am y cwpan. |
| Esther |
Na, ddim heno, John. |
| John |
Wel, dyna ôd wyt ti heno. (Yn rhoddi i fyny ac yn dechreu bwyta eto.) Ond fel 'roeddwn yn dweyd, attack sy'n cyfrif. (Yn bwyta.) A—ww—mm—s... |
| Esther |
A ydwyt yn dweyd rhywbeth? |
| John |
Wel, rwy'n treio, beth bynnag. Mae'r bechgyn fel un llais yn (yn canu) |Love for our dear —. (Yn pesychu yn arswydus.) |
| Esther |
(Gan guro ei gefn.) Carwn pe byddet yn gwneud un peth ar y tro—canu neu fwyta. |
| John |
(Gydag ymdrech.) Aeth—ychydig i lawr—y ffordd wrong; ond y mae'r bechgyn—fel un yn dod i mewn—yn y fan yna. (Yn dechreu ffugio arwain côr, â'r gyllell a'r fforc yn ei ddwylaw.) Mae llaw Cantwr Bach yn symud yn chwim fel hyn... |
| Syrth cwpan i'r llawr ar ei dde yn ddarnau mân. Edrych y ddau ar y darnau am eiliad, heb symud dim. |
|
| Esther |
Wel, rwy'n dechreu gwan-galonni. (Yn codi y darnau.) |
| John |
(Rhwng y bwyta.) Paid a becso, Esther fach. Daw'r côr â'r cwpan arall yn ei le heno. |
| Esther |
Mae'r amser yn hedeg. (Yn mynd â'r darnau allan.) |
| John |
(Gan droi at y drws.) Ac Esther! |
| Esther |
(O'r gegin fach.) Ie, beth 'nawr? |
| John |
Mae Williams, y Manager, wedi sibrwd yng nghlustiau'r pwyllgor fod 'na wlêdd i fod ar ei gost ef os enillant heno! |
| Esther |
O, yn wir! JOHN (Yn falch.) Ac y maent wedi fy ngwahodd i yno fel hên aelod o'r côr. (Yn ymddangos, gan gario esgidiau John.) Rhaid ennill yng nghyntaf, onid oes? |
| John |
Ennill? Nid oes colli i fod. Wm—mm—ss... |
| Esther |
Dyna ti'n dechreu eto. |
| John |
Mae'r accelerando ar y mudiad olaf yn odidog. Wyddost ti, Esther, ar ol y consart nos Fawrth, aeth hanner dwsin o fechgyn ieuenc oedd yn y dorf i listo gyda'r Welsh Guards. |
| Esther |
Bydd popeth ar ben cyn ei di allan o'r tŷ. |
| John |
'Rwyf bron a gorffen. (Yn llawn o'i destun eto, ac yn desgrifio yn ddramatig.) Nid yn rhy gryf ar y cychwyn, yna yn dod allan â'r holl reserve yn y diwedd. (Yn fawreddog.) le, reserve, dyna'r gair. |
| Esther |
Os nad oes reserved seat genti heno, bydd hi ar ben arnat i fynd i fewn i'r hall. JOHN (Yn symud ei gadair.) Dyna! B'le mae'r 'sgidiau? O, diolch! (Yn llawn apêl.) Oes yna eisieu 'u newid nhw'n wir, Esther? O'r annwyl, oes! A choler a tie hefyd. |
| John |
Dim coler a tie heno, Esther. Af â'r mwffler wen. Bl'e mae hi? |
| Esther |
Beth ddywed pobl wrth dy weld? |
| John |
Mynd i glywed y male voice bydd y dorf, nid i astudio ffashiwnau. (Yn eistedd ar y gadair wrth ben y ford, ar y chwith—i'r gynulleidfa.) 'Rwy'n dotio ar Comrades in Arms. Mae 'na ddigon o fynd ynddo. (Yn tynnu ei esgidiau gwaith i lawr.) |
| Esther |
'Does dim mynd ynot ti heno, John. Mae mwy o fynd yn y cloc. |
| John |
Fydda'i ddim pum' munud o'r tŷ i'r hall. (Yn canu.) Love for our dear country we cherish. |
| Esther |
O'r annwyl! (Yn dechreu casglu'r llestri.) JOHN (Yn eithaf di-sylw o honi.) Gallaf weld yr hên Gantwr Bach yn awr! (Yn gwneud ysgogiadau dyn yn arwain côr.) Ennill? Gwnaiff! Mae'n tynnu ymlaen am wyth o'r gloch, John. |
| John |
(Yn gosod un esgid arno.) Amynedd, fy merch i; amynedd. (Yn troi ati.) Yn wir, Esther, gall'swn feddwl dy fod yn awyddus iawn i mi fynd allan heno. |
| Esther |
(Yn frysiog.) Na, na, dim ond sicrhau dy fod mewn pryd i glywed y corau yw fy mwriad. |
| John |
Dere gyda fi heno, Esther. Yn wir, 'nawr. |
| Esther |
Na, diolch; gwell gennyf aros gartref. |
| John |
Yr wyt tu hwnt i mi heno. Wyddost di beth, Esther, byddai'n well gen i wrthod can' punt na cholli'r gystadleuaeth 'ma. 'Does yr un gallu a'm ceidw yn y tŷ heno, a finnau'n gwybod fod y bechgyn wrthi am eu bywyd i lawr 'na. |
| Esther |
O'r gore, John. Af i olchi'r llestri 'ma. Galw arnaf cyn mynd. (A allan gan gario rhai o'r llestri.) |
| John |
(Yn ei dilyn â'i lygaid nes iddi fynd allan o'r ystafell.) Wel, wel, y menywod 'ma! |
| Rhydd ddatganiad o linell neu ddwy o'r "Comrades in Arms," yna cydia yn yr esgid arall, gan ddechreu datod y lasen. Yn ei frys tŷr y lasen. |
|
| John |
Daro shwd beth! Esther! |
| Esther |
Beth 'nawr? |
| O'r gegin fach clywir sŵn y llestri. |
|
| John |
B'le câf i lasen newydd? 'Roedd yn rhaid i hon dorri 'nawr. (Gesyd ei esgid ar y llawr.) |
| Esther |
Yn nror y ford. |
| John |
Reit. (Yn agor y "drawer" ac yn teimlo.) |
| Esther |
Gefaist di un? |
| John |
Hanner munud. (Yn canu, "Love for our dear country," etc.) O, dyma hi! |
| Tŷn allan lasen, ond wrth wneud hynny syrth doli fach i'r llawr. Saif JOHN heb symud am ychydig, â'i lygaid yn craffu ar y ddoli. Gweddnewidia, a chyda chyffro dwfn yn argraffedig ar ei wyneb, plyg yn araf a chwyd y ddoli i fyny. Saif felly am ysbaid, ac yna cerdda yn araf at yr almanac. Âr ol syllu arno rhydd "start" sydyn, ac yna daw yn ol yn ben-isel at y ford. Eistedda yn yr un gadair, ei holl ymddygiad yn arddangos dwyster. Gesyd y ddoli ar y ford. Yna, yn araf, "Tyn Yr Esgid Oddiam Ei Droed". Deil y ddoli yn ei law chwith, gesyd ei freichiau ar y ford â'i ben yn pwyso arnynt, ac wyla'n dawel. Ymddengys ESTHER, gan gario hêt JOHN yn ei llaw chwith, heb weld yn union fod dim o'i le; yna saif yn llonydd gan sylweddoli. Daw cyffro iw hwyneb. Neshâ yn araf y tu ol i JOHN, gan sychu ymaith ddeigryn. Gesyd yr hêt ar y ford, ac yna ei llaw chwith yn dyner ar y llaw sy'n dâl y ddoli. Cwyd JOHN ei law dde, heb godi ei ben, cydia ESTHER ynddo â'i llaw dde hithau, a chan ei gofleidio plyg ei phen nes pwyso ar JOHN. Yna, a'r ddau yn wylo yn dawel, disgyn, yn araf, y LLEN |