| |
|---|
|
Pan godir y llen, gwelir Tomos yn eistedd ar y glwth—new'r soffa—a bocs ar ei lin. Mae wrthi'n cyfri papurau-punnoedd a'u cadw'n daclus yn y bocs. Yn sydyn, clyw swn DORA'n nesau; yn cau'r bocs ar frys, a'i guddio dan y soffa; yna cymer bapur newydd a chymryd arno eî ddarllen. Daw DORA i mewn wedi'i gwisgo mewn du; ar fynd allan yn amlwg.
|
DORA
|
Tomos, be' ydych chi'n 'i wneud?
|
TOMOS
|
Eistedd i lawr, Dora.
|
DORA
|
Mi ydw' i'n gweld hynny'n iawn. Dim rhaid i chi bwysleisio peth sy'n hollol amlwg.
|
TOMOS
|
Wnes i ddim ond ateb eich cwestiwn chi, Dora. Beth arall fedrwn i 'i ddweud?
|
DORA
|
Nid beth dd'wedsoch chi, ond y ffordd y dywedsoch chi o sy'n amheus.
|
TOMOS
|
Amheus? Dydw' i ddim yn deall.
|
DORA
|
Peidiwch â thrio edrych yn ddiniwed, Tomos. 'Rydych chi'n gollwng y gath o'r cwd bob tro. Mae yna rywbeth yn euog o'ch cwmpas chi'n ddiweddar yma.
|
TOMOS
|
Ond Dora fach, oes yna rywbeth allan o'i le mewn munud o seibiant, a bwrw golwg dros y papur newydd yma?
|
DORA
|
Mae hi'n braf iawn arnoch chi'n medru llaesu dwylo a hitha' mor brysur arno' ni yma!
|
TOMOS
|
Wel ia, ond 'does yna ddim diben—
|
DORA
|
Faint o seibiant 'rydw' i'n ei gael? Dim munud awr o fore tan nos. Gweithio fy mysedd i'r esgyrn, ac ar alwad pawb yn ddibaid. Ia, a hynny heb rwgnach hefyd, fel 'rydw' i wiriona'—
|
TOMOS
|
Ond Dora—
|
DORA
|
Peidiwch â dadla', Tomos. Rydych chi'n gwybod yn iawn 'mod i'n dweud y gwir. Os ydych chi am gadw gwesty heddiw, mae'n rhaid i chi fodloni ar fod yn gaethwas.
|
TOMOS
|
Diaist i, os 'rydych chi'n gaethwas, be' ydw' i?
|
DORA
|
Wel edrychwch arnoch eich hun, yn llybindian a chlertian o gwmpas fel hyn. Ac yn smocio fel corn simdde'. Ydych chi'n fy ngweld i'n gwneud?
|
TOMOS
|
Be—smocio fel corn simdde?
|
DORA
|
Peidiwch â chellwair. 'Rydych chi'n gwybod be' 'rydw i'n ei feddwl yn iawn. Bob faint fyddwch chi'n fy ngweld i'n segura?
|
TOMOS
|
Dim ond pob pnawn, Dora, pan ddaw Mrs. Vaughan Davies yma.
|
DORA
|
Rhag eich c'wilydd chi, Tomos! Hi ydy' un o'n cwsmeriaid gora' ni. Ac yn aelod blaenllaw o Gyngor y Dre. Ydach chi'n gwarafun munud o sgwrs dros banned o de?
|
TOMOS
|
Dim o gwbwl. Mi gewch straeona am ddwy awr o'm rhan i!
|
DORA
|
Straeona, ddwedsoch chi? Straeona? Heblaw ei fod o'n gyhuddiad creulon, mae o'n gelwydd noeth. (Plwc i'r papur newydd o'i law.) A peidiwch â dal i ddarllen a finna'n siarad efoch chi.
|
TOMOS
|
Chi oedd yn siarad tra 'roeddwn i'n darllen, Dora.
|
DORA
|
'Does gennych chi ddim amser i ddarllen. Mi wyddoch y bydd yma lond y lle i ginio. Mae yna ddwy bwcedaid o datws yn y gegin eisio cael eu plicio. Mi fydda' i'n disgwyl y byddan' nhw'n barod pan ddo' i'n ôl. Fydda' i ddim yn hir.
|
TOMOS
|
Welsoch chi fy rasal i, Dora?
|
DORA
|
Rasal? I be 'rydach chi eisio honno?
|
TOMOS
|
Dim ond meddwl y buaswn i'n shafio dipyn o gwsberis tra y bydda' i wrthi—!
|
DORA
|
Edrychwch yma, Tomos, 'dydw i ddim mewn tymer i'ch ffraethineb chi heddiw o bob diwrnod. Da chi, triwch gysidro.
|
TOMOS
|
Cysidro be'?
|
DORA
|
Ydach chi ddim wedi sylwi 'mod i mewn du?
|
TOMOS
|
Wel ia, erbyn i chi ddweud. Be sy'n bod—ydach chi'n mynd i gyn'ebrwng rhywun?
|
DORA
|
Cynhebrwng? Prin y medrech chi ddweud dim creulonach, 'taech chi'n sylweddoli hynny.
|
TOMOS
|
Mae'n ddrwg gen' i os gwnes i gamgymeriad. Ond yn naturiol dyna'r syniad cynta' ddaeth i 'meddwl i. Fedra' i feddwl am ddim arall—os nad dillad du ydy'r ffasiwn newydd.
|
DORA
|
Da chi, peidiwch â rhwbio halen i'r briw. Ddeng mlynedd i heddiw y collais i William annwyl. (Eistedd i lawr.)
|
TOMOS
|
(Yn ddifater) O, hwnnw'!
|
DORA
|
Gofalwch be' rydach chi'n 'i ddweud, Tomos. Mae'n ddyletswydd anrhydeddus arna'i i barchu co' fy ngŵr cynta'. Heddwch i'w lwch!
|
TOMOS
|
Ia—mae hi'n reit braf arno fo!
|
DORA
|
Beth ydach chi'n 'i feddwl?
|
TOMOS
|
Wel, wyddoch chi, allan o stormydd bywyd. Tu hwnt i boen a helbulon y byd. Cyrraedd hafan ar ôl y ddrycin, mewn ffordd o siarad.
|
DORA
|
Ia, mae hynna'n llythrennol wir. Yn y storm ofnadwy honno ddeng mlynedd yn ôl, yr aeth ei long o i'r gwaelod. (Codi a mynd at y ffenestr.) Ac er y dydd hwnnw, mae'r hen fôr milain, creulon acw'n atgas gen' i. 'Dydw i byth yn clywed swn ei donnau heb glywed hefyd chwerthiniad iach fy nghariad cyntaf. Fedra' i byth edrych ar y tywod heb feddwl am ei esgyrn annwyl yn gymysg â'r gwmon. Ddaw'r llanw byth i mewn heb lenwi fy nghalon â hiraeth dwys. Mae cri'r wylan ar adennydd y gwynt yn dennu deigryn o'm llygaid.
|
TOMOS
|
Oes yma ddigon o nionod at ginio heddiw, Dora?
|
DORA
|
Sut fedrwch chi fod mor ddideimlad, Tomos? Ond beth arall sydd 'i ddisgwyl? 'Does gennych chi ddim mwy o ramant na chwningan!
|
TOMOS
|
Fedra i feddwl am 'run creadur mwy rhamantus na honno! Ond peidiwch â 'nghamddeall i, Dora. Trio'ch helpu chi 'roeddwn i wrth son am ginio. Hynny ydy—'does gennych chi fawr o awydd gweithio heddiw, mae'n debyg, yng nghanol eich hiraeth—
|
DORA
|
Mi fydda' i bob amser yn meistroli fy nheimlada', fe ddylech wybod hynny. Hyd yn oed mewn trallod, mi fydda' i'n trio meddwl am eraill. Ac os oes arnoch chi eisio gwybod, nionod-picl fydd yna i ginio heddiw. Felly mi gewch sbario'ch trafferth.
|
TOMOS
|
Dim trafferth o gwbwl, Dora. Pleser o'r mwya'.
|
|
LEWIS yn dod i mewn. Chwilio am lyfr.
|
DORA
|
Mae gen' i eisio mynd allan ar negas, Lewis. Wnei di gadw dy lygaid yn agored rhag ofn i rywun alw? Mi fydd dy dad yn brysur yn y gegin.
|
LEWIS
|
(Swta) O'r gora. (Dod o hyd i'w lyfr.)
|
TOMOS
|
Sut dempar heddiw, machgan i?
|
LEWIS
|
Mi ydw i'n iawn ond i mi gael llonydd. (Mynd allan.)
|
TOMOS
|
Mi ydw i'n ddigon pryderus ynghylch yr hogyn yma. Mae o'n cael anhawster mawr i setlo i lawr ar ôl dwad o'r fyddin.
|
DORA
|
Wel, mi ydw' i wedi gwneud fy ngora' iddo fo, Tomos. 'Tawn i'n fam iddo fo, fedrwn i wneud dim mwy. Ond 'dwn i ddim ydy' f'ymdrechion i'n cael eu gwerthfawrogi.
|
TOMOS
|
O mi fedra' i'ch sicrhau chi o hynny, Dora. 'Rydach chi wedi gwneud cartre' da iddo fo, chwara' teg i chi. A dweud y gwir, 'does yna ddim ond un peth sydd wedi amharu ar ein hapusrwydd ni.
|
DORA
|
A be ydy' hwnnw?
|
TOMOS
|
William.
|
DORA
|
'Does arna' i ddim eisio trafod hynny rwan, Tomos. Mi fydda' i'n ddiolchgar os gwnewch chi barchu fy nheimladau. (Troi oddiwrtho.) William annwyl! Deng mlynedd—!
|
TOMOS
|
Dora.
|
DORA
|
Ia?
|
TOMOS
|
Wyddoch chi be fydda'i i'n feddwl weithia?
|
DORA
|
Wel?
|
TOMOS
|
Peidiwch â chwerthin am fy mhen i, ond 'tae ni'n dau wedi cael plentyn, mi fuase' ni agosach o lawer at ein gilydd heddiw.
|
DORA
|
'Tae ni wedi cael plentyn? Tomos, peidiwch â siarad mor anweddus, wnewch chi! Ewch i'r cefn at y tatws yna, cyn i mi anghofio fy hun.
|
TOMOS
|
(Yn cychwyn) Yn mynd, Dora, yn mynd.
|
DORA
|
Yn dweud y fath beth heddiw o bob diwrnod! Mae'r dyn o'i go'n lân.
|
|
DORA'n mynd drwy'r drws a'i gau'n glep. Tomos yn dod yn ol yn llechwraidd. Mynd at y bocs, ond eî guddio drachefn pam glyw gnoc ar y drws. Drws yn agor a BENJA'n rhoi ei ben i mewn.
|
BENJA
|
Helo, Tomos Morgan. Fi sydd 'ma. Ydy' hi'n glir?
|
TOMOS
|
Ydy', Benja. Tyrd i mewn.
|
|
BENJA yn dod i mewn a chau'r drws yn ofalus.
|
Tomos
|
Ia, cau'r drws. Siawns y cawn ni lonydd am funud neu ddau.
|
BENJA
|
Ydach chi'n siwr? Beth am y misus?
|
TOMOS
|
Newydd fynd allan ar negas. Ddaw hi ddim yn ei hôl am dipyn, paid â phoeni. Tyrd, eistedd i lawr.
|
BENJA
|
(Eistedd) Mae'n debyg mai hi welais i'n mynd i lawr y stryd rwan, felly.
|
TOMOS
|
Ia, reit siwr.
|
BENJA
|
Wedi ei gwisgo mewn du oedd hi, dwedwch?
|
TOMOS
|
Ia, du fel y frân.
|
BENJA
|
Be—ydy' hi wedi colli rhywun?
|
TOMOS
|
Ydy'. Ei gŵr.
|
|
Saib am ennyd. BENJA'n edrych yn syn.
|
BENJA
|
Ydach chi'n teimlo'n iawn, Tomos Morgan?
|
TOMOS
|
Ydw', cystal â'r disgwyliad. Pam?
|
BENJA
|
Wel hwyrach mai fi wnaeth eich cam-ddeall chi.
|
TOMOS
|
Cam-ddeall be?
|
BENJA
|
Wel yr hyn dd'wedsoch chi rwan—bod y misus wedi colli ei gŵr. Ond wrth gwrs, fi'n sy'n gwneud camgymeriad.
|
TOMOS
|
Wnest ti ddim camgymeriad o gwbwl. Dyna'n hollol a dd'wedais i.
|
BENJA
|
Maddeuwch i mi, Tomos Morgan, ond 'dydach chi ddim yn edrach fel 'taech chi wedi marw.
|
TOMOS
|
Nid am danaf fy hun 'roeddwn i'n son, y twpyn. Am ei gŵr cynta' hi—yr anfarwol William!
|
BENJA
|
O, 'rydw' i'n gweld rwan.... Ond sut fedar o fod yn anfarwol os ydy' o wedi marw?
|
TOMOS
|
Mi ddeallit ti hynny, Benja, 'taet ti'n byw yn y tŷ yma. 'Dydw i'n clywed dim ond William peth yma, a William peth arall, o un pen i'r flwyddyn i'r llall. Mae o wedi mynd yn stwmp ar fy stumog i.
|
BENJA
|
Wel ydy', mi greda i.
|
TOMOS
|
A mae hi'n waeth nag arfer heddiw, wrth gwrs.
|
BENJA
|
O?
|
TOMOS
|
Diwrnod pen-blwydd, wyt ti'n gweld.
|
BENJA
|
Pen-blwydd?
|
TOMOS
|
Ia—pen-blwydd ei farwolaeth o, ddeng mlynedd yn ôl. Ond mae o mor fyw ag erioed yn y tŷ yma os wyt ti'n gofyn i mi. Mi fydda' i'n teimlo weithia nad ydw' i'n ddim ond lojwr yma. Son am y marw'n lladd y byw—dyna sy'n digwydd i mi. Mae William fel wal rhwng Dora a minna' ers dydd ein priodas, Benja. A'r canlyniad ydy' ei bod hi'n flin fel cacwn, a finna'n prysur fynd o dan ei bawd hi. Aros am funud, mae yna amser am gêm bach os byddwn ni'n handi.
|
|
Tomos yn mynd at y cwpwrdd a thynnu bwrdd-drafft allan.
|
BENJA
|
Tipyn o fentar ydy' priodi, Tomos Morgan. Yn enwedig am yr ail dro. Mae yna lawer i ddweud dros bod yn hen lanc.
|
TOMOS
|
Oes, reit siwr. Mi fydda i'n teimlo'n reit eiddigus i ti weithia'. Er, cofia di, mae Dora'n ddynas dda mewn llawer ystyr. Rhaid bod yn deg. Yn un peth, mae hi wedi bod yn od o ffeind efo Lewis, yr hogyn yma.
|
|
Y ddaw'n gosod y bwrdd-drafft allan.
|
BENJA
|
Sut mae o, y dyddia' yma?
|
TOMOS
|
Digon ansefydlog, fachgan. 'Dydy' o ddim 'run un rhywsut, ar ôl dwad allan o'r fyddin. Mi gafodd o amser go ddrwg allan yn Affrica, wyddost ti.
|
BENJA
|
Do—a heb ddwad dros hynny mae o reit siwr. Amser sydd arno fo eisio.
|
TOMOS
|
O mi ddaw o—dim cwestiwn o hynny. A hwyrach y medar Ann helpu i sadio dipyn arno fo.
|
BENJA
|
Ann?
|
TOMOS
|
Ia, ia—wyddost ti, y ferch ifanc sy'n aros yma. Mae hi'n gweithio efo Jones y Twrna'.
|
BENJA
|
O ia. Be—ydy' hi a Lewis yn canlyn?
|
TOMOS
|
Wel ydy', rhyw gybodlian fel y byddwn ni'n dweud... Reit, pwy sy'n mynd i symud gynta? Mi ydw'i am roi andros o gweir i ti heddiw, Benja.
|
BENJA
|
O, cyn i mi ddechra', Tomos Morgan. Mi ydw i wedi gwneud rhyw ddau ne' dri o fân betha i chi gael eu gwerthu. Mae nhw yn y parsel yma gen i.
|
|
Tynnu pecyn o dan ei got; ei agor, a thynnu mam-daclau allan. Er enghraifft, calendr, cyllell-bren; plat wedi ei gerfio o bren, eic. Gwaith-llaw BENJA ydynt i gyd.
|
TOMOS
|
(Eu cymryd) Wel ardderchog, Benja! Mi fydda' i wedi gwerthu rhain i gyd cyn diwedd yr wythnos. Dyna fantais fawr cadw gwesty, wyddost ti. Digon o gwsmeriaid yn mynd a dwad o hyd. A rheiny'n barod i goelio pob stori bron. Dyna i ti ddoe, er engrhaifft, roedd yma glamp o Sais o Lerpwl—trafaeliwr am wn i. "Look here," medda' fi wrtho fo, "Wooden spoon belonging to the grandmother of Owen Glyndwr."
|
BENJA
|
Go dda! Beth oedd o go iawn?
|
TOMOS
|
Pric-pwdin Dora.
|
BENJA
|
A mi lyncodd y stori?
|
TOMOS
|
Do—a phrynu'r lwy bren! Mi gês i bymtheg swllt am dani. Mae'r cadw-mi-gei yn llenwi, Benja. Wyddost ti faint sydd ynddo fo rwan?
|
BENJA
|
Wel rhoswch chi—na 'does gen i ddim syniad.
|
TOMOS
|
Can punt, 'rhen fach. Can punt ond chwe' cheiniog.
|
BENJA
|
Be!
|
TOMOS
|
Ffaith iti. Roeddwn i'n eu cyfri' nhw gynna'.
|
BENJA
|
Arswyd y byd!
|
TOMOS
|
I gyd ar yr achos da, Benja. Mi gawn ni Gaban i'r Hynafgwyr er gwaetha' Cyngor crintachlyd y dre' yma. "O fedrwn ni byth fforddio'r gost rwan," medda'r la-di-da Mrs. Vaughan-Davies yna. "Mae'r trethi'n rhy drwm fel y mae hi." Yr hen gwdihŵ gebyst!
|
BENJA
|
Hidiwch chi befo. Mi lwyddwn er ei gwaetha' hi a'i siort. Sut mae ganddyn nhw galon i edrach ar hen begnos yn cicio'u sodlau ar gongla'r strydoedd yma dwedwch?
|
TOMOS
|
Dim arall i' ddisgwyl—dyna'u hanes nhw erioed wyddost ti... Ta waeth, tyrd, ti sydd i symud.
|
BENJA
|
(Symud) Reit... Wel, mi dria' i o'n fan'ma, Tomos Morgan.
|
TOMOS
|
(Symud) A dyna i ti gi-defaid i' gornelu o, 'rhen fach!
|
BENJA
|
O, peidiwch â bod yn rhy siwr rwan, peidiwch â bod yn rhy siwr! Rhoswch am funud. (BENJA'n mynd i'w boced a thynnu potel allan.) Fuasech chi'n lecio cael deigryn bach
|
TOMOS
|
Be! Diod feddwol? Dim o'r fath beth. Yn hollol groes i f'egwyddorion i.
|
BENJA
|
O mi ydw' i'n reit chwannog i ddiferyn dros y galon rwan ac yn y man. Yn enwedig y tywydd oer yma. (Yfed o'r botel.)
|
TOMOS
|
Mae o'n iawn fel ffisig, Benja. Does gen' i ddim gwrthwynebiad iddo fo mewn gwaeledd. Ond am lymeitian mewn gwaed oer—na, 'dydy' o ddim yn iawn rhywsut.
|
BENJA
|
Ond i gyn'esu'ch gwaed chi mae o'n dda, Tomos Morgan... Ydach chi wedi symud, dwedwch?
|
TOMOS
|
Na, mi ydw' i'n disgwyl wrthyt ti. Tyrd yn dy flaen.
|
BENJA
|
Reit. 'Rhoswch chi, 'rhoswch chi, 'rhoswch chi. (Astudio'r bwrdd drafft.). Mi dria'i hwn yn fan'ma, 'rydw i'n meddwl. (Mynd i symud ond tynnu'n ol.) Na, hanner munud, hanner munud, hanner munud.
|
TOMOS
|
Gwna dy feddwl i fyny, da ti! 'Rwyt ti 'run fath â hen iâr yn methu dodwy.
|
BENJA
|
Dyna fo rwan.
|
|
BENJA'n cymryd dracht arall o'r botel. TOMOS yn edrych yn eiddigus arno; a dechrau pesychu.
|
BENJA
|
Duwcs annwyl, Tomos Morgan, be' sy'n bod?
|
TOMOS
|
(Dal i besychu) Hen anwyd yn dechra' magu ar fy mrest i, fachgan.
|
BENJA
|
Wyddoch chi be, mae o'n swnio'n ddigon drwg. Rhaid i chi gymryd gofal ohonno fo. (TOMOS yn dal i besychu.) Beth am ddiferyn bach i lacio dipyn arno fo?
|
TOMOS
|
Na, na, mi fydda' i'n iawn mewn munud.
|
BENJA
|
Ond 'does yna ddim allan o'i le ynddo fo mewn gwaeledd meddech chi.
|
TOMOS
|
Be? Wel nag oes. Ffisig mewn ffordd o siarad. Reit, Benja, gan dy fod ti'n pwyso arna' i. Aros am funud. (Cymryd cwpan oddiar y bwrdd.) Mi gymera' i ryw ddiferyn bach, bach, lleia' 'rioed.
|
|
TOMOS yn gafael yn y botel a thywallt hanner ei chynwys ir cwpan. BENJA'n edrych arno'n syn.
|
TOMOS
|
Reit, Benja—iechyd da. A phob llwyddiant i Gaban yr Hynafgwyr!
|
BENJA
|
"Caban yr Hynafgwyr"!
|
|
Y ddaw'n yfed.
|
TOMOS
|
Diaist i, 'roeddit ti'n iawn, Benja! Mae hwn yn llacio'r hen fegin. Ac iro'r frest fel mêl... Mi ydw' i'n teimlo'n well yn barod... Reit, gad i mi weld... Yli, mi ydw' i am neidio dau i ti.
|
|
TOMOS yn neidio dau, a'u cymryd oddiar BENJA.
|
BENJA
|
Ar fengoch i, welais i mo hwnna... Ond hidiwch befo—mi gymera inna hwn. A gwnewch o'n geiliog i mi, Tomos Morgan!
|
|
Maent yn gwneud y symudiadau priodol.
|
TOMOS
|
Diaist i, 'rwyt ti'n gwella yn dy chware, fachgan. Mi ddoi di, gyda gofal a bwyd llwy.
|
|
Saib am ennyd tra bo'r ddaw'n syllu ar y bwrdd-drafft.
|
BENJA
|
D'wedwch wrtha' i, Tomos Morgan— TOMOS Wel? Fyddwch chi ddim blys rhoi swlltyn ar geffyl weithia?
|
TOMOS
|
Be'ddwedaist ti! Gamblo? Paid byth a sôn am y fath beth wrtha' i!
|
BENJA
|
Ond dim ond meddwl 'roeddwn i. Hynny ydy'—wel wyddoch chi, cael chwanneg o arian at y Caban a—
|
TOMOS
|
Arian anonest, halogedig? Dim o gwbwl. Gwell heb Gaban na'i godi ar sylfaeni anfoesol. Rwy'n synnu atat ti'n awgrymu'r fath beth!
|
BENJA
|
O wel, dyna fo. Lles yr hen begnos oedd gen' i mewn golwg, ynte. Dim bai ar y cynnig—
|
TOMOS
|
Fynna'i i ddim baeddu fy nwylo efo aur llygredig, Benja. Wedyn, dyna ddiwedd arni. (TOMOS yn cymryd dracht arall o'i gwpan.) Rhaid i mi gofio golchi hon cyn i Dora ddwad yn ei hôl, ne mi fydd yma andros o le!
|
BENJA
|
Wyddoch chi be', Tomos Morgan—wrth i chi sôn am wragedd blin?
|
TOMOS
|
Pwy oedd yn sôn am wragedd blin?
|
BENJA
|
Wel dyna roeddech chi'n 'i awgrymu dan eich gwynt, ynte! Hyn oedd gen' i i' ddweud: mae yna ddynion mawr iawn wedi cael 'run helbul â chi o dro i dro.
|
TOMOS
|
O?
|
BENJA
|
Dyna i chi Socrates, er enghraifft. Hen feudan stormus oedd Santhipa, ei wraig o, medda' nhw.
|
TOMOS
|
Felly wir?
|
BENJA
|
Ia—a dyna pam 'raeth o ati i sgwennu llyfra', i anghofio'i boen a'i helbul.
|
TOMOS
|
Fe wnaeth beth call iawn! P'le ddarllenaist ti am hyn, dwed?
|
BENJA
|
Mewn hen lyfr sydd gen' i yn y tŷ acw. Wyddoch chi be' arall sydd ynddo fo?
|
TOMOS
|
Na wn i, be?
|
BENJA
|
Hanes yr hen Ddoctor Ffawstws. Glywsoch chi am Doctor Ffawstws?
|
TOMOS
|
Aros di rwan—Doctor Ffawstws—meddyg esgyrn oedd o dwed?
|
BENJA
|
Twt, twt, choelia' i fawr! Ydach chi ddim yn gwybod? Y dyn hwnnw werthodd ei enaid i'r diafol ers talwm.
|
TOMOS
|
Bobol annwyl! I beth oedd o eisio gwneud peth felly d'wed? Gwraig flin oedd ganddo ynta' hefyd?
|
BENJA
|
Wn i ddim, ond synnwn i flewyn.
|
TOMOS
|
Mae o'n swnio'n llyfr diddorol dros ben, fachgan. Ydy' o'n dweud yn hollol sut i godi'r Gŵr Drwg?
|
BENJA
|
Ydy'—y manylion i gyd. Leiciech chi gael golwg arno fo?
|
TOMOS
|
Leiciwn. Tyrd â fo efo ti pan fydd hi'n gyfleus. Ond cymer ofal rhag i Dora 'i weld o, wyt ti'n deall?
|
BENJA
|
O mi wna' i, peidiwch â phryderu. Mi ro'i o mewn papur llwyd—wêl hi mo'i deitl o wedyn.
|
|
Drws yn agor ac ANN yn dod i mewn.
|
TOMOS
|
O, helo Ann. 'Rydach chi'n gynnar iawn o'r offis heddiw.
|
ANN
|
Ydw', Mr. Morgan. 'Does gen' i fawr o waith i' wneud yr wythnos yma—mae Mr. Jones ar ei wylia... Aeth Lewis allan heddiw?
|
TOMOS
|
Na, mae o yma yn rhywle. Rhoswch, mi alwa' i arno fo.
|
|
TOMOS yn mynd at y drws a galw ar LEWIS.
|
ANN
|
O doeddwn i ddim eisio iddo fo ddwad yma'n arbennig, Mr. Morgan.
|
TOMOS
|
Dim gwahaniaeth. Dydy' o'n gwneud dim lles iddo fo bendympian ar ei ben ei hun o hyd. Wn i ddim ydach chi'n nabod eich gilydd? Miss Ann Thomas—Benja.
|
BENJA
|
Sut 'rydach chi, Miss Thomas?
|
ANN
|
Reid dda, diolch. Mae'n dda gen' i'ch cyfarfod chi. (Ysgwyd llaw.)
|
TOMOS
|
Wrthi'n rhoi cweir iddo fo ar y bwrdd drafft yma 'roeddwn i, Ann.
|
|
LEWIS yn dod i mewn.
|
LEWIS
|
Be' sy'n bod, Nhad?
|
TOMOS
|
O dim ond bod Ann yma, dyna'r cwbwl, Lewis.
|
|
TOMOS & BENJA'n mynd ymlaen â'r gêm.
|
ANN
|
Helo, Lewis.
|
LEWIS
|
(Heb fawr o frwdfrydedd) Helo.
|
ANN
|
Fuost di ddim yn dy waith heddiw?
|
LEWIS
|
Dydy' o ddim yn edrych yn debyg, nag ydy'? Ne fuaswn i ddim yma rwan.
|
ANN
|
Be'—wyt ti wedi dechra' ar dy wylia'n barod?
|
LEWIS
|
Naddo. 'Doeddwn i ddim yn teimlo fel gweithio heddiw, dyna'r cyfan.
|
ANN
|
Wyt ti'n meddwl bod hynny'n beth doeth, Lewis?
|
LEWIS
|
Pa un ai doeth neu annoeth, 'dydy' o 'run gronyn o wahaniaeth gen' i, Ann. Mi ge's i lond fy mol ar stiwardio yn y fyddin: o dan draed pob siort am bum mlynedd; yn is na chaethwas.
|
ANN
|
Ond mae hynny drosodd 'rwan, Lewis.
|
LEWIS
|
Ydy', rwy'n gwybod. Dyna pan 'rydw' i'n llacio'r tresi a mwynhau tipyn o ryddid am dro.
|
ANN
|
Ond difaterwch ydy' hyn, nid rhyddid. Beth am dy ddyfodol di?
|
LEWIS
|
(ei drwyn mewn papur newydd) Mi gaiff y dyfodol ofalu am dano'i hun. Byw o ddiwrnod i ddiwrnod—dyna fy nghred i o hyn ymlaen.
|
ANN
|
Mi ydw' i'n siomedig iawn ynot ti, Lewis.
|
LEWIS
|
Mae'n ddrwg gen' i am hynny.
|
ANN
|
Ond wyt ti ddim yn gweld dy gamsyniad? Mae gen' ti gyfrifoldeb, fel aelod o gymdeithas. Fedri di mo'i daflu o i ffwrdd fel hen ddilledyn.
|
LEWIS
|
Wyddost ti beth, Ann—rwyt ti wedi gweithio' rhy hir yn offis Jones. 'Rwyt ti wedi mynd i siarad yn union 'run fath â thwrna'.
|
|
ANN yn troi eî chefn arno.
|
TOMOS
|
Ara' deg rwan, Lewis, ara' deg. 'Doedd hynna ddim yn beth caredig iawn i' ddweud wrth Ann. Wedi'r cwbwl, 'dydy' hi ddim ond yn trio dy helpu di.
|
LEWIS
|
(Taflu'r papur a neidio ar ei draed yn wyllt) Helpu! Helpu! Dyna 'rydach chi i gyd yn 'i wneud. Busnesu felldith 'rydw' i'n ei alw fo. Pam aflwydd na cha' i lonydd i fyw fy mywyd fel 'rydw i'n dewis? Mae gan bob dyn hawl i hynny, gobeithio! 'Dydw' i'n gwneud drwg i affliw o neb.
|
ANN
|
'Rwyt ti'n gwneud drwg mawr i ti dy hun beth bynnag.
|
LEWIS
|
Mater i mi ydy' hynny, Ann.
|
TOMOS
|
'Rwyt ti'n gwneud camgymeriad mawr, 'machgen i. Gobeithio y gweli di hynny cyn iddi fynd yn rhy hwyr. Ond dyna fo, fedra' i ddim dylanwadu arnat ti'n amlwg. Mi ydw' i wedi trio 'ngora.
|
LEWIS
|
Edrychwch yma, Nhad, peidiwch â meddwl 'mod i'n anniolchgar. 'Dydw'i ddim. 'Rwy'n gwybod eich bod yn trio fy narbwyllo i mai chi sy'n iawn. Tithau hefyd, Ann. Ond da chi ceisiwch sylweddoli bod yr ymyrryd parhaus yma'n mynd yn fwrn arna'i! Triwch gofio mai 'rwan 'rydw i'n profi gwir ryddid am y tro cynta'. Dwy flynedd ge's i ar ôl yr ysgol cyn i'r fyddin fy nghipio i ffwrdd. Pum mlynedd wedyn o grwydro dros hanner y byd efo gwn yn fy llaw. A mi ydach chi'n disgwyl i mi setlo i lawr yn syth i fywyd cul y dre' fach hunan-gyfiawn yma! Ydach chi ddim yn gweld 'mod i eisio amser i gael fy ngwynt ataf?
|
TOMOS
|
Wel, 'rwyt ti wedi cael blwyddyn, wyddost ti.
|
LEWIS
|
Twt, beth ydy' blwyddyn?
|
ANN
|
Mae 'run fath i ti ag i filoedd o hogia' eraill, Lewis. 'Does yna neb yn gwarafun seibiant i ti. Be' sy'n fy siomi i ydy' dy agwedd di at fywyd.
|
LEWIS
|
Beth wyt ti'n ei feddwl?
|
ANN
|
Dy hunan-dosturi a'th ddifaterwch.
|
BENJA
|
Ia, siwr o fod.
|
LEWIS
|
Wnes i ddim gofyn am eich barn chi, Benja.
|
BENJA
|
Ond 'doeddwn i ddim ond pethma, Lewis.
|
LEWIS
|
Wel peidiwch â phethma, da chi! Mae yna ddigon yn fy mhen i fel y mae hi, heb i chi roi eich pig i mewn.
|
ANN
|
Y ffaith am dani, Lewis, 'chymeri di mo dy feirniadu. 'Rwyt ti wedi colli pob uchelgais i bob golwg.
|
LEWIS
|
Sut felly?
|
ANN
|
Wel, edrych arnat dy hun. Mi ddechreuaist ti 'studio at y gyfraith. A dyma ti heddiw yn prynu a gwerthu ceir ail-law!
|
LEWIS
|
Oes yna rywbeth o'i le yn hynny?
|
ANN
|
Nid dyna'r cwestiwn—
|
LEWIS
|
Os medra' i wneud digon o arian heb orfod slafio am dano fo, mi fydda' i'n berffaith fodlon.
|
ANN
|
Nid arian ydy' popeth, Lewis. A pheth arall—wyt ti'n siwr ei fod o'n arian gonest?
|
LEWIS
|
Beth wyt ti'n drio'i awgrymu?
|
ANN
|
Dim ond rhywbeth glywais i am dy bartner di,
|
LEWIS
|
Dic Lloyd? Beth amdano fo?
|
ANN
|
'Does gan neb air da iawn iddo fo, coelia fi. Hwyrach na wyddost ti mo hynny. Ond da ti, bydd yn ofalus.
|
LEWIS
|
Twt lol—cenfigen, a dim arall! Fedar pobol y dre yma ddim diodde' gweld neb yn mynd yn ei flaen. Mae llwyddiant dynion ifanc fel draenen yn eu cnawd nhw. A mi wnan' hynny fedran' nhw i wneud lobscows o bopeth.
|
TOMOS
|
(yn sydyn) Beth ddwedaist ti—lobscows? (Neidio i fyny.) Ar fengoch i!
|
BENJA
|
Be' sy'n bod, Tomos Morgan?
|
TOMOS
|
Tatws Dora eisio'u plicio. Llond dwy bwced ohonyn' nhw!
|
|
Mynd at y drws. Clywir DORA draw yn galw "TOMOS"!
|
TOMOS
|
Arswyd y byd! (Rhedeg yn ei ol, gafael yn y bocs a rhuthro allan.)
|
|
Llen Gyflym. Y diwrnod canlynol. Mae TOMOS wrthi'n pilio'r tatws sydd mewn bwced o'i flaen. Ar ôl ennyd neu ddau daw DORA i mewn â'r bocs yn ei dwylo.
|
DORA
|
Tomos!
|
TOMOS
|
Ia, Dora!
|
DORA
|
Beth ydy'r bocs yma?
|
TOMOS
|
Bocs? O, dim byd neilltuol, Dora. Wyddoch chi—wel bocs mewn ffordd o siarad—
|
DORA
|
Beth sydd ynddo fo?
|
TOMOS
|
Beth sydd ynddo fo?... y... be' ydach chi'n 'i alw... y... pryfaid genwair.
|
DORA
|
Be! (Gollwng y bocs ar y bwrdd.) Ach y fi! Beth ydy'ch meddwl chi d'wedwch? I be' mae nhw'n dda?
|
TOMOS
|
Wel—i ddal pysgod.
|
DORA
|
Ond fyddwch chi byth yn mynd i bysgota!
|
TOMOS
|
Na, na—ei cadw nhw i Benja 'rydw' i, Dora. Mae o wedi addo brithyll i mi am danyn' nhw.
|
DORA
|
Felly wir. Ond mae yna glo arno fo!
|
TOMOS
|
Oes siwr.
|