Y RHAN GYNTAF |
|
|
|
| Illtud |
Sursum corda, fy mrawd Paulinus. |
| Paulinus |
Habeo ad Dominum. Nid fy nghalon sy'n drom, Ond er pan lusgodd Adda ei ddeudroed oediog drwy borth Eden, Ni bu gan bechadur draed trymach. |
| Illtud |
Dyma ninnau drwy borth Auxerre, A'r teithio blinderus dros fôr a thros diroedd ar ben. |
| Paulinus |
I Dduw y bo'r diolch; Mae'r cyrn yn gori ar fy nhraed. |
| Illtud |
Ai gardd yw pob dinas yng Ngâl? Edrych y llannau hyn, a'r gwinwydd yn dringo'r llethrau O'r afon hyd at fur y fynachlog, Dirion gyfannedd Duw. |
| Paulinus |
Nid oes neb ar yr heol, a gweigion yw'r gwinllannoedd. Ai cysgu mae ciwdod Auxerre dan haul canol dydd? Neu a oes heddiw ŵyl, neu angladd tywysog, Neu wledd, a dynnodd y trefwyr i neuadd neu eglwys? |
| Illtud |
Arhoswn. Wele lidiart y clas. |
| Paulinus |
A drws y fynachlog. Penliniwn. Cusanwn y trothwy a droedia'r saint. |
| Y Ddau |
(pob eilwers) Ymgrymaf tua'th deml santaidd, A chlodforaf dy enw. Arglwydd, hoffais lendid dy drigfan, A phreswylfa dy ogoniant. |
| Paulinus |
Enaid, dyma derfyn y daith: Pan glywom y barrau'n symud ar y drws draw, Bydd tynged gwlad y Brythoniaid yn ein haros ni yma. |
| Illtud |
Ond pam y mae'r llwch yn llonydd a'r heolydd yn ddistaw? 'Rwy'n ofni'r distawrwydd. |
| Paulinus |
Gwrando. |
| Tair gwaith yn olynol, a phob tro yn uwch na'r tro o'i flaen, clywir llais clir yn canu o bellter: AD MULTOS ANNOS. |
|
| Paulinus |
Fy mrawd, ar frys: dyro sbonc ar y drws. |
| ILLTUD yn curo'r drws deirgwaith. |
|
| Paulinus |
A adweini di'r llais? |
| Illtud |
Clywais gân esgob, sy newydd ei dywys i'w orsedd, Dair gwaith ar ei ddeulin ger uchel allor Crist Yn cyfarch y gwŷr a'i cysegrodd. |
| Paulinus |
A'r funud hon rhoir iddo gusan tangnefedd A'i arwain â halelwia o'r gangell i'r clas. Bydd yno esgobion Gâl a llond ffair o offeiriaid; Trefnwyd awr dda inni ddyfod. |
| Illtud |
Mihangel, y santaidd archangel, sy â'i gleddyf tros Gymru. Dacw sŵn traed yn dyfod at y drws; Mae'r bar mawr yn symud o'i fodrwy; Mae'r ddôr yn agor. |
| Daw Porthor i agor y drws a'i dynnu wedyn ar ei ôl. |
|
| Porthor |
Dominus vobiscum. |
| Y Ddau |
Et cum spiritu tuo. |
| Porthor |
Croeso i chwi, eneidiau. Pwy ydych chwi? |
| Paulinus |
Dinasyddion Rhufain a chaethion ein Harglwydd Crist. |
| Porthor |
Bendigedig yw'r neb sy'n dyfod yn enw'r Arglwydd. O ba wlad y daethoch, wŷr da? |
| Paulinus |
Tros fôr a thiroedd o eithaf yr ymerodraeth, Cenhadon o wlad y Brythoniaid. |
| Porthor |
Undod yw gwledydd cred. Cyd-ddinasyddion yw gwerin Crist. Derbyniwch gusan tangnefedd. |
| Y Tri |
(dan ymgofleidio) Pax tecum. |
| Illtud |
Gynnau, pan safem yma yn heol amddifad y ddinas, Clywsom o allor yr eglwys gân un newydd eneiniog Yn deisyf am hir flynyddoedd i abadau Crist. |
| Porthor |
I Dduw y bo'r clod: heddiw'r bore Cysegrwyd Lupus offeiriad yn esgob Troyes. Garmon ein tad a'i cysegrodd. Daeth yma breladiaid Gâl yn gôr gorseddog, A'r awron eisteddant i ginio ar lawnt y clas. Chwithau, westeion, a roddaf i yno i eistedd Ar ddeheulaw Esgob Auxerre, Deuwch i'r byrddau. Mae'r cwmni ar hir gythlwng. Nid oes ond croesi'r hiniog i ymuno â hwy ar y lawnt. |
| Teifl y drws yn agored. Clywir cwmni mawr yn gorffen gofyn bendith ac ym ymgroesi ynghyd: ln nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen. |
|
| Porthor |
Gosteg. |
| Cenir cloch. Tawelir ar unwaith. |
|
| Porthor |
Fy arglwydd esgob, f'arglwyddi a'm tadau oll, Dygaf i chwi westeion o gyrrau pella'r Gristnogaeth, Myneich o wlad y Brythoniaid a gurodd yn awr ar ein porth. |
| Garmon |
Yr Arglwydd a fo gyda chwi. |
| Paulinus ac Illtud |
A chyda'th ysbryd dithau. |
| Y Cwmni Oll |
Pax vobiscum. |
| Garmon |
Frodyr a phellenigion, mawr yw eich croeso; Daethoch o wlad nad yw ddieithr nac anenwog Yng nghronig saint a merthyron. Chwithau, yn wir, Ar awr o orfoledd y trawsoch; tadau y Ffydd yng Ngâl Sydd yma i'ch derbyn, a rhoi i chwi ran o'u gwynfyd A chyfran o'u gwledd. Cans heddiw codasom i'w orsedd Esgob newydd i'r Ffrainc, tywysog i eglwys Troyes. Deuwch, eisteddwch gan hynny rhwng f'arglwydd Lupus a minnau, Bwytewch gyda ni ac yfwch. Ac yna, pan weloch yn dda, Holaf eich neges a'ch helynt, ac ymddiddanwn dro. |
| Paulinus |
Fy arglwydd a'm tad, taled Duw iti'r pwyth; Iawn yw i ninnau roi iti hynaws ufudd-dod, Ond yn y peth hwn a erchaist, erfyniaf faddeuant. |
| Garmon |
Ai dan adduned yr ydych, fy mrodyr? |
| Paulinus |
Llw a dyngasom ar sgrin yng Nghaerlleon ar Ŵysg, Ar feddrod Alban ferthyr, ein seren fore. |
| Garmon |
Bendigedig fo Duw yn ei ferthyron: A ellir gwybod y llw? |
| Paulinus |
Llw na phrofem saig na thorri ympryd Ond unwaith y dydd, ar fara a dŵr, cyn noswylio, Oni thraddodem i esgobion Gâl Druenus gri ffyddloniaid Crist yng Nghymru. |
| Garmon |
Llefared fy arglwydd Lupus. |
| Lupus |
Fy nhirion dad, Diogel yw gennyf i mai Ceidwad y Teulu Santaidd A ddug y cenhadon hyn tros gors ac afon a diffaith A thrwy enbydrwydd fforestydd a'r di-feudwy fôr, A'u glanio yma'n brydlon yng nghanol preladiaid Gâl! Er mwyn eu gollwng hwy heddiw mewn hedd o'u duwiol ddiofryd A pheri gogoniant i'w anwylyd, Alban sant. Atolwg, felly, oedwn ychydig ein bwyd a'n diod, A gwrando'n gyntaf mewn cariad ar y gwroniaid hyn. |
| Garmon |
Brawdol a duwiol y dywaid esgob Troyes; Ac ef piau'r wledd; ymgrymwn felly i'w air. Fy mrodyr, yn enw'r Drindod fendigaid, traethwch eich neges. |
| Paulinus |
Fy arglwydd a'm tadau, Yr wyf i, Paulinus, yn hen, yn hanner cant oed, Â phan edrychaf o'm blaen, nid i'r byd hwn yr edrychaf, Byr fydd fy nyddiau yma, Digon im' yma mwy yw ufuddhau ac aros. A phan edrychaf yn ôl, yn ofer y llafuriais, Blin fu fy nyddiau yma, Ac nid oes a garaf oddieithr atgofion mebyd: Pedair oed oeddwn i ar fraich fy nhad yng Nghaerlleon Yn gwylio byddinoedd Macsen Wledig ac Elen, ymerodres Arfon, Yn rhodio allan o'm dinas, Allan dan lygaid y ddinas, Allan ar gerrig Sarn Elen o glyw y ddinas, A dywedodd fy nhad, dyma'r byd a wyddom yn darfod, Darfod hir hwyl yr haul, Darfod sefydlogrwydd, Darfod y naddu meini i'r tai parhaol, Darfod di-ddarfod ganrifoedd Rhufain a'i heddwch; Ac wylodd fy nhad. Ond atebodd fy mam: Pan ddarffo heddwch Rhufain fe saif tangnefedd ein Harglwydd; Offrwm beunyddiol offeiriaid Crist yw meini saernïaeth ein dinas, A chredo ddisyflyd yr Eglwys balmanta undod gwareiddiad. Gwir fu ei gair. Canys wedyn, Wedi cilio o'r canwriaid a'r llengoedd a baneri'r eryr, A'n gado'n weiniaid i gadw'r ffin, A'r barbariaid yn tynnu'n nes dros y tir, A'r Sgotiaid yn hyach o hyd dros y môr, Wele, er hynny, y pryd y blagurodd dysg a dwyfoldeb Fel gwanwyn hwyr yn ein gwlad. Atom yn gyson, i Ddyfed a Gwent a Morgannwg, Y ffoes ac y ffy athrawon gramadeg a dysgodron y gyfraith O barthau'r goresgynwyr ac o'r dinasoedd llosg, Ac megis blodau'r pren ceirios yw'n llannau a'n hysgolion, A brwd y croesewir gan Emrys, Gwledig Caerlleon a'r Deau, Etifeddion huodledd Quintilianus a Fferyll A duwiol ddilynwyr Sierôm o Fethlehem. |
| Garmon |
Bendigedig fo Duw yn ei feudwyaid a'i saint. |
| Y Cwmni Oll |
(ar siant) Laudate Dominum, omnes gentes, Laudate eum, omnes populi. |
| Paulinus |
Wylwch, fy nhadau, wylwch. Troes ein golau yn dwyll. Un ohonom ni, mynach o'r clas ym Mangor, Thuser dysgeidiaeth, Y tafod aur, Treisiwr y nefoedd A'i ympryd a'i einioes yn un, Hwnnw, Pelagius y Brython, a beryglodd undod cred. |
| Garmon |
Adwaenwn ef, Paulinus, Meistr y gloyw ymadrodd. Na thybiwch, fy mrodyr, i'r enaid crwca erioed Lithio'r ffyddloniaid. Gwŷr mawr, Heuliau'n pelydru grym, a greodd yr heresïau; Rhyfeddwn ddwyfoldeb athrylith, a gweddïwn dros yr enaid. |
| Paulinus |
Gweddiwch hefyd, fy arglwydd, dros gyfyngder fy ngwlad. Tra na bo ond rhuthr y barbariaid o barthau'r rhew a'r dwyrain Yn cau arnom ni a chwithau a'r Rhufeiniaid oll, Gallwn, â chalon ddur, amddiffyn ein hetifeddiaeth; Canys Crist yw ein Rhufain mwy, ac Ef biau dysg y Groegiaid, Ac undod yr Ysbryd Glân yn ei Eglwys fydd sail dinasyddiaeth cred. Ond pallodd ein dewredd a'n pwyll; Daeth atom ddysgawdwr, Glân ei fuchedd a nerthol o air, Disgybl Pelagius, Agricola, A denodd, o'n myneich ac o deulu'r Ffydd, dorf ar ei ôl. Pa gwrs a gymerem, fy mrodyr? Nid rhydd yw i ni ddadwreiddio'r efrau o'r cae. A rwygwn ni unwe'r Eglwys yng ngŵydd y paganiaid, Neu ddatod rhwyd y Pysgotwr cyn cyrraedd glan? Na ato Duw; Ymbil mewn amynedd sy'n gweddu'n well. Ond unpeth, nis medrwn chwaith─ Gweld nodd y Winwydden, Y Wir Winwydden sy â'i cheinciau drwy wledydd cred, A'r nodd sy'n undod ei cheinciau, Y nodd sy'n sug y grawnsypiau, Ei weld yn diffygio, a diffrwytho cainc y Brythoniaid, A gwywo o gainc y Brythoniaid, A'r gangen yn pydru o'r pren. Yn fab, fy mrodyr, mi wylais fod Rhufain fy nhadau Yn bradwyo, a'i braich yn byrhau; Ond Rhufain newydd, ysbrydol, Dinas ein Duw, Etifedd ei thegwch a'i dysg, A welais yn llamu o'i llwch; Ac iddi gwrogodd fy ngwlad, Ynddi mae iechyd fy ngwlad, Yn undod un ffydd, un bedydd, un offrwm, un Arglwydd. A welaf i yn fy mhenwynni ein deol o hon? |
| Y Cwmni Oll |
Na ato Duw. |
| Paulinus |
Am hynny, fy nhadau, Yn eisteddfod abadau fy ngwlad, 'Nôl ympryd a phenyd ac offeren a chymuno ynghyd Dewiswyd Illtud a minnau i erchi i grefyddwyr Gâl: Deuwch drosodd i'n cymorth, Gyrrwch inni esgob i gyhoeddi i'n gwerin y ffydd a ddaliasom erioed, Fel na bo na sect nac ymraniad yng ngwlad y Brythoniaid, Eithr pawb o'r ffordd hon, Yn cerdded wrth yr un rheol, yn synio'r un peth. Wele, traddodais i chwi apêl fy mhobl; A'r awron, Arglwydd, y gollyngi dy was mewn tangnefedd, Yn ôl dy air. |
| Illtud |
I Dduw y bo'r diolch. |
| Pawb |
Amen. |
| Garmon |
O Paulinus, Dduwiol weinidog y ffydd a ffyddlon wlatgarwr, Llosgai'n calonnau ynom tra lleferaist. Nid ofer y teithiasoch, fy mrodyr, yma. A lanwodd y newynog â phethau da, Cennad ei wlad a'i eglwys ni ad yn waglaw. Teulu yw gwledydd y ffydd, Dinas a gydgysylltiwyd ynddi ei hun, Ac er eich mwyn, fy nghyfeillion, dywedaf yn awr, Heddwch a fyddo i chwi, Ac er mwyn tŷ yr Arglwydd ein Duw, ceisiaf i chwi ddaioni. Ond y mae yma'r awron Yn gwrando'ch llith Un na chrwydrodd ei galon Erioed o'ch plith: Padrig, garcharor Iwerddon, Rho groeso i'th gyd-Frython. |
| Padrig |
Fy arglwydd a'm tad, Gwir yw y gair ac nis gwadaf─ Yn alltud a digysylltiad Yr af ar y ddaear hon Nes dychwelyd i dud fy nghaethglud A'm hurddo yn rhwymau Iwerddon. A heddiw llaw angel a welaf Yn tywys y rhain dy westeion I'n clas ac i'n côr: A thithau a Lupus y bugail Yn gryf o'r cysegru hwn A ddenir i wlad y Brythoniaid I'w gwisgo â tharian y ffydd ac â chleddyf yr Ysbryd Ac i amgylchwregysu ei lwynau hi â gwirionedd Fel y safo yn y dydd drwg, Yn nydd y di-ffydd a diffoddwyr gwareiddiad. Minnau, fy arglwydd, a ddof yn was gweini i chwi, Ac wedi heddychu fy ngwlad, Yna, yn Nyfed fwyn, yr olaf tro, Ffarwelio â'r pridd a garaf A'th fendith dithau a gaf l'm bwrw eto i'r môr, I gyrchu tir fy nghaethiwed A marw yng ngwlad fy mabwysiad, Fel mai rhwym y bydd f'enw fyth wrth ynys Iwerddon, A hithau a Chymru am byth yn rhwym wrth Grist. Illtud, Paulinus, ymunwch â mi ar ein gliniau: Doed Garmon i wlad y Brythoniaid. |
| Paulinus ac Illtud |
Garmon i wlad y Brythoniaid. |
| Pawb |
Garmon i wlad y Brythoniaid, A Chymru i Grist. |
| Terfyn y Rhan Gyntaf |