| Amser: Yr oes hon. Lle: Ty Merfyn Owen yn Nhreweilgi. Digwydd popeth yn ystod un diwrnod. Ystafell yn nhy Merfyn Owen. Lle tân ar ganol y pared, yn wynebu'r gynulleidfa. Drws i fyned allan ar y chwith; ffenestr rhyngddo â'r pared pellaf. Piano ar y dde i'r lle tân, a'i chefn at y pared. Drws arall ar y dde i fynd i'r gegin. Dwy gadair esmwyth, un o bobtu i'r lle tân. Bwrdd brecwest ar ganol y llawr. Lluniau ar y parwydydd. Papurau a llyfrau ar dop y piano ac ar lawr. Basged bapur wast rhwng y piano a'r drws i'r gegin, a honno yn fwy na llawn. Cyfyd y llen gan ddangos Merfyn a Gwladys yn bwyta eu brecwest. |
|
| Gwladys |
Y mae'r postmon yn hwyr iawn heddyw. |
| Merfyn |
Goreu yn y byd. Yr wyf i wedi blino ar filiau i frecwest. |
| Gwladys |
Wel, beth a wyddoch na ddaw â hanes cwsmer ì chwi? |
| Merfyn |
Cwsmer? Dim perigl fy nghariad i! (Mewn ton hwyliog.) Fydd pethau felly ddim yn digwydd yn y byd sy'r awr hon─ |
| Gwladys |
O, rhag cywilydd i chwi, Merfyn─dynwared ych tad fel yna o hyd! |
| Merfyn |
Ar "y byd sy'r awr hon" yr oedd y bai, fy nghariad i. Ond dywedyd yr oeddwn i na bydd cwsmeriaid ddim yn─ddim yn dyfod gyda'r post, na chyda dim arall. Yr wyf i wedi hen roi'r goreu i ddisgwyl am bethau felly. Yn wir, mi welaf bellach mai fy nhad druan oedd yn iawn. Mi wneuthum gamgymeriad ofnadwy─ |
| Gwladys |
(Yn oeraidd.) O, yn wir? Beth oedd hwnnw? |
| Merfyn |
Dysgu trin paent─hynny ydyw, paent fel hyn (gan estyn ei fys at un o'r lluniau). Ni fedraf i yn fy myw roi paent ar fy ngeiriau, a dyna lle y methais i (mewn ton hwyliog eto) ie, siwr, fy mhobl i, y paent! y paent, fy mhobl i! |
| Gwladys |
O, Merfyn, Merfyn! |
| Merfyn |
Digon gwir, fy nghariad i. Ond pe bawn i wedi dysgu trin paent mewn ffordd haws, buasai yn well i mi─dysgu paentio drysau a ffenestri, llidiardau, certi, a─a gwalltiau merched gweini─ |
| Gwladys |
O, Merfyn! Yr ydych yn rhy gas! |
| Merfyn |
Wel, mi sylwais fod gwallt Marged yn rhyw fath o felyn ddoe, cyn belled ag y gwn i rywbeth am liwiau. Yr wyf yn credu mai lliw llygoden─ |
| Gwladys yn rhoi ysgrech ac yn hel ei dillad at ei gilydd. |
|
| Merfyn |
Yr wyf yn credu mai lliw llygoden ydyw erbyn heddyw. Ac er nad oes nemor gamp arnaf i fel artist, yr wyf yn ddigon hy i gredu y gallswn baentio 'i gwallt iddi yn wastatach o leiaf am ryw hanner coron─ |
| Curo ar y drws. |
|
| Gwladys |
Tewch, Merfyn, da chwithau. (Yn uwch.) Dowch i mewn! |
| Marged yn dyfod i mewn, yn dodi bwndel o lythyrau ar y bwrdd yn ymyl Merfyn, ac yna yn myned ymaith. Rhai o'i phapurau cyrlio gwallt yn syrthio wrth iddi fvnd. |
|
| Merfyn |
Yn awr ynteu, a welsoch chwi'r lliw? Rhywbeth rhwng melyn a choch a du a llwyd ydyw, cyn belled ag y gwn i─ |
| Gwladys |
O twt, lol! Edrychwch ar y llythyrau, a gadewch lonydd iddi hi a'i gwallt─hi pia fo. |
| Merfyn |
Ie, diolch am hynny (mewn ton hwyliog) o drugaredd yn yr hen fyd yma! Ond y llythyrau, ynteu. O'r goreu. (Y mae'n edrych ar yr amlenni.) Dyma un i chwi. (Yn ei estyn iddi, ac yn dechreu agor ei rai ei hun.) Bil y teiliwr─dyma'r seithfed tro iddo gymryd y drafferth, druan. (Yn edrych un arall.) Bil y miliner, am y fasged ddillad honno─hynny ydyw, am yr het fach glws honno a gawsoch chwi. Dyma'r pumed tro iddi hithau ddifetha papur. Ac inc. A stamp. (Un arall.) Bil y glo. Rhaid bod ganddynt ddigon o amser i'w golli─dyma'r pedwerydd cynnyg. (Un eto.) Bil y groser─yr ail. Wel y mae hwn ar ddechreu ei yrfa (gyda hwyl) yn y byd helbulus hwn! |
| Gwladys |
(Yn codi ei golwg oddiar ei llythyr.) H'm! Y mae fy modryb yn dyfod heddyw─ |
| Merfyn |
Fo'n gwarchod! Pa fodryb? |
| Gwladys |
Modryb Elin─hyhi a roes y piano i ni yn hytrach, hyhi a roes ddeugain punt i ni brynu piano, fel y gwyddoch yn dda, Merfyn. |
| Merfyn |
(Yn edrych ar lythyr arall.) A dyma lythyr oddiwrth bobl y siop fiwsig yn dwedyd bod dyn yn dyfod i fynd â'r piano i ffwrdd heddyw am na thalwyd mo'r arian oedd yn ddyledus ddechreu'r mis diweddaf─ |
| Gwladys |
O, Merfyn, peidiwch â dywedyd y fath beth! |
| Merfyn |
Y mae'n ddrwg gennyf orfod dywedyd, ond dyma lythyr y cnafon i chwi, ynteu. (Vn ei estyn iddi.) |
| Gwladys |
(Yn edrych amo.) O, wel, wel, beth a wnawn ni bellach? (Yn torri i wylo.) Dyma hi ar ben arnom o'r diwedd! |
| Merfyn |
(Yn cyfodi ac yn ei hanwesu.) Yn awr, Gwladys fach, peidiwch âg wylo fel yna. Ni fedraf i ddim dioddef eich gweled! |
| Gwladys |
Ond beth a wnawn ni? Os dont i ymofyn y piano cyn i'm modryb gyrraedd, beth a ddywedwn ni? A phe baent yn dyfod a hithau yma, dyna hi yn waeth fyth! Byddai raid i ni gyfaddef y cwbl─ein bod wedi gwario'r deugain punt i fynd am y mis mel, yn lle talu am y piano! O, beth a wnawn ni? (Yn wylo.) |
| Merfyn |
Wel, peidiwch âg wylo, beth bynnag. Mi ddyfeisiwn rywbeth yn union deg. |
| Gwladys |
Ond yr wyf i wedi blino ar ddyfeisio a dyfeisio pethau o hyd ac o hyd i'w dywedyd wrth bobl! |
| Merfyn |
Felly finnau hefyd, mi rof fy ngair i chwi! Ond gan na fynnant luniau, rhaid iddynt gymryd esgusion! |
| Gwladys |
Yr ydych yn cymryd popeth yn ysgafn, Merfyn! Fyddwch chwi byth o ddifrif! |
| Merfyn |
Dim perigl i mi gymryd pobl o ddifrif a hwythau yn fy nghymryd innau o fregedd! Prynant hwy luniau gennyf i, ac mi dalaf innau eu biliau iddynt hwythau. Y mae hynny yn deg. |
| Gwladys |
Ond ni waeth heb siarad fel yna. Rhaid i ni wneud rhywbeth heb law siarad. |
| Merfyn |
Rhaid, y mae'n wir. Ond pa peth? |
| Gwladys |
Wn i ddim. |
| Merfyn |
Na minnau! |
| Gwladys |
Pa faint oedd i'w dalu am y piano y mis diweddaf? |
| Merfyn |
(Yn edrych ar y llythyr.) Pedair punt─ |
| Gwladys |
Pedair punt? Wel, dylem fedru cael cymaint a hynny rywsut─ |
| Merfyn |
Am y mis diweddaf, a phedair am y mis cynt─ |
| Gwladys |
O, Merfyn, 'does bosibl!─ |
| Merfyn |
Feddyliwn fod, fy nghariad i. A phedair am y mis cyn hynny. |
| Gwladys |
O, drugaredd fawr! dyna ddeuddeg punt. |
| Merfyn |
(Yn cyfrif ar flaenau ei fysedd.) Y mae'n gas gennyf ffigyrau fel y gwyddoch. Ie, deuddeg. |
| Gwladys |
 pha faint yr ydym wedi eu talu eisoes? |
| Merfyn |
Dim ceiniog, gobeithio, gan fod yn rhaid iddi fynd! |
| Gwladys |
(Gan darawo ei throed yn y llawr.) Ond ni wiw iddi fynd! Beth a ddywedwn ni wrth fy modryb? |
| Merfyn |
Wel, arhoswch funud─ (Gan ystyried.) Dywedyd nad ydym eto wedi trawo ar biano wrth ein bodd─ |
| Gwladys |
A hithau wedi bod yma ddeufis yn ol, ac wedi gweld hon! |
| Merfyn |
O, fu hi? Nid oeddwn i yn cofio hynny. Wel, ni thal y celwydd yna ddim, felly. Wn i ddim beth a ddywedwch, os na rowch gynnyg ar y gwir am unwaith─ |
| Gwladys |
O, Merfyn! (Yn wylo.) |
| Merfyn |
Gwladys fach, maddeuwch i mi. Nid oeddwn yn meddwl dywedyd dim byd cas, nag oeddwn yn wir. Yr wyf wedi cellwair cymaint i geisio fy mherswadio fy hun na waeth gennyf pa beth a ddigwyddo, fel yr wyf wedi mynd i ddywedyd pethau heb ystyried. Dowch, dyna eneth dda. Rhaid i ni wneud rhywbeth, wrth gwrs. |
| Gwladys |
(Gan sychu ei llygaid.) Wel, mi af at fy nghyfnither i edrych a fedr hi ddim rhoi benthyg deuddeg punt i ni─ni fedraf i feddwl am ddim arall. |
| Merfyn |
le. Da iawn. Dyna eneth dda. Mi af innau at y cebyst gan Smith yna, i edrych a fedraf gael rhywfaint ganddo ar y lluniau hynny a adewais yn ei siop. |
| Gwladys |
O'r goreu. Mi ddywedaf wrth Marged beth i'w wneud. Rhaid i ni fod yn ein holau cyn canol dydd yn sicr. |
| Merfyn |
Rhaid, achos bydd pobl y piano yma yn union ar ol deuddeg o'r gloch. |
| Gwladys |
A bydd fy modryb yma cyn hynny, y mae'n debyg! |
| Cyfyd y ddau ac ant allan drwy ddrws y gegin. Daw Marged i mewn gan glirio'r llestri a thaclu'r ystafell. Y gloch yn canu ar y chwith. Marged yn rhedeg i'r drws, ac yn dyfod yn ei hol, a Miss Jones i'w chanlyn. |
|
| Miss Jones |
Ac wedi mynd allan y mae Mrs. Owen felly? |
| Marged |
le, ma'm. Mi aeth allan yn gynarach nag arfer heddyw, ac mi ddywedodd wrthyf y byddai yn ei hol yn union deg. Fydd hi ddim yn arfer mynd allan mor gynnar. |
| Miss Jones |
O. Ac i ba le yr aeth Mr. Owen, ynteu? |
| Marged |
Yr ydw i yn credu mai allan yr aeth yntau hefyd. Ni ddywedodd o ddim wrthyf i ble'r oedd o yn mynd, dim ond peri i mi, os doe yma ryw wr bonheddig i holi amdano, ofyn i hwnnw fod mor garedig a galw eilwaith, neu ynte aros hyd nes y doe o yn ei ôl. |
| Miss Jones |
Wel, ni welais i erioed beth rhyfeddach na bod y ddau wedi mynd allan fel hyn, a minnau wedi gyrru i ddywedyd fy mod yn dyfod. Wrth gwrs, mi gyrhaeddais yma yn gynt nag yr oeddwn yn disgwyl fy hun. Ac y mae arnaf eisiau bwyd. A fyddech chwi cystal a gwneud cwnaned o de i mi? |
| Marged |
Ar unwaith, ma'm, wrth gwrs. |
| Marged yn mynd i'r gegin. Miss Jones yn tynnu ei phethau, yna yn edrych o'i chwmpas. Yn mynd at y piano, ac yn canu darn bach o fiwsig arni. Yna yn codi ac yn edrych ar y dodrefn a'r lluniau ar y parwydydd, a'r papurau hyd y cadeiriau ac ar lawr. Yn codi ei hysgwyddau ac yn ucheneidio ac ysgwyd ei phen. Yn eistedd ac yn synfyfyrio a'i llaw dan ei gên. Yn codi ac yn cerdded o gwmpas drachefn, ac yn eistedd eilwaith. Marged yn dyfod â the a bara ac ymenyn i mewn, ac yn eu dodi ar y bwrdd. Miss Jones fel pe heb sylwi bod Marged yno o gwbl, yn dal i synfyfyrio. |
|
| Marged |
Dyna'r te, ma'm, os gwelwch yn dda. Miss Joues (Fel pe buasai'n deffro.) : O, diolch i chwi! (Yn symud at y bwrdd.) Dacw'r gloch, os bydd arnoch eisiau rhywbeth arall, ma'm. |
| Miss Jones |
O, diolch i chwi! |
| Marged yn cychwyn i fwrdd. |
|
| Miss Jones |
Arhoswch funud, Ers pa faint yr ydych chwi yma? Yr wyf yn credu fy mod wedi eich gweled pan oeddwn i yma ryw ddeufis yn ol? |
| Marged |
Do, ma'm. Rydw i hefo Mrs. Owen er pan ddaethon nhw i fyw i'r ty yma gyntaf. |
| Miss Jones |
O, da iawn. Yr ydych yn fodlon ar eich lle felly? Y mae'n anodd cael merched i aros yn hir yn yr un lle yn awr. |
| Marged |
O, ydw, ma'm, yn ddigon bodlon ar fy lle. Mae Mrs. Owen yn garedig dros ben, yn gadael i mi fynd allan pan fynnwyf. Ac y mae Mr. Owen mor garedig, mor ddigri a llawen bob amser─ni chefais i erioed air croes ganddo. Wyddwn i ddim cyn dwad yma fod pobl 'run fath a nhw i'w cael. |
| Miss Jones |
Y mae'n dda gennyf glywed hynny. Y mae Mr. Owen yn gweithio yn galed onid yw? |
| Marged |
Yn galed iawn ma'm. Mae ganddo le i weithio, yn nhop y ty, stiwdio y mae o yn i alw. Welsoch chi 'rioed y fath le─yn llawn o bob math o bethau. Mae yno sgerbwd dyn─digon i roi braw i chi!─a lluniau o bob math; hen gleddyfau a dillad a llestri─fedra i ddim deyd wrthych, ma'm, gymaint o bethau sydd yno. A dyna lle bydd o drwy'r dydd. Mae o wedi paentio cannoedd o luniau o Mrs. Owen, mi gymraf fy llw, mewn pob math o ddillad, ac heb ddillad o gwbl, weithiau a'i gwallt i lawr, fel aur o'i chwmpas hi. O! mae hi'n glws hefyd! Ac y mae o wedi paentio fy llun innau yn fy nillad gwaith─'dydw i ddim yn deyd bod hwnnw yn glws, ond mae o yr un ffunud, welsoch chi 'rioed beth mor fyw ydi o─mi fasech yn disgwyl iddo siarad a chi. Mae Mr. Owen yn deyd y ca i hunnw pan fydda i yn mynd i 'mhriodi, a'i fod o am wneud un arall i mi yn fy nillad goreu hefyd, ma'm. Yn wir, mae o wedi dechreu eisoes, mi fyddaf yn gorfod eistedd iddo fo. |
| Miss Jones |
Felly yn wir. Wel, y mae'n sicr fod Mr. Owen yn ennill arian mawr, gan ei fod mor brysur o hyd? |
| Marged |
(Gan ysgwyd ei phen.) Deyd y bydd o, ma'm, y base'n llawer gwell iddo fod yn labrwr nag yn baentiwr. Nid yw pobl yn leicio 'i baent o, medde fo─ond ni welais i ddim byd clysach erioed. |
| Miss Jones |
O, pam, tybed, nad ydynt yn leicio 'i baent o? |
| Marged |
Wn i ddim, ond mi clywais o'n deyd y base fo'n gwneud yn llawer gwell 'tase fo wedi dysgu paentio â'i dafod. Roeddwn i wedi synnu, achos wyddwn i ddim fod neb yn medru paentio â'u tafodau, ac mi ddywedais hynny wrtho. "O, oes, Marged," medde fo, "mae'r paent yn fwy llyfn felly, a phobol yn ei leicio fo yn well, Ond, dda gen i ddim blas paent ar fy nhafod, dyna'r drwg," Ac wedyn, dyma fo yn chwerthin, ac yn cydio am ganol Mrs. Owen, a gwneud iddi ddawnsio ar ganol y llawr yma. O! un digri ydi o! |
| Miss Jones |
Wel, feddyliwn i mai e! Yr ydych yn forwyn werthfawr iddynt, ac y mae'n sicr eich bod yn cael cyflog da. |
| Marged |
(Gan ysgwyd eí phen.) Wel, ma'm, y cytundeb oedd fy mod i gael y peth ofynnais i, ond, welwch chi, ma'm, o achos nad ydi pobol─y ffyliaid gwirion iddyn nhw─ddim yn leicio paent Mr. Owen, mae'n anodd iddo fo bob amser dalu yn i bryd. Ond waeth gen i am hynny. 'Rydw i yn cael pob peth fel hwythe yn union, ac os bydd arnaf eisie ychydig arian i rywbeth, mi caf nhw, ac ni fydd Mrs, Owen byth yn son amdanyn nhw wedyn, nac yn eu tynnu nhw o'r cyflog pan fydda i yn cael hwnnw chwaith. Ac 'rydech chi'n gweld, ma'm, yr ydw inne yn leicio'r ffordd y mae nhw yn byw, a'r canu a'r dawnsio a'r chwerthin a'r pethe digri a'r pethe clws. Hwyrach fy mod i yn wirion, ond mi fydde'n well gen i fod yma am ddim na chael cyflog mawr mewn rhai lleoedd y gwn i amdanynt, lle na chaiff rhywun barch mwy na phe tae o gi ac na welwch chi ddim byd clws ddydd mewn blwyddyn! |
| Miss Jones |
Wel, wel. Hwyrach mai chwi sydd yn iawn yn wir. Peth ardderchog ydyw bod yn hapus ac yn fodlon. Diolch i chwi. |
| Marged yn mynd allan, a Miss Jones yn synfyfyrio ac yn sipian y te yn araf. Y drws yn agor yn ddistaw, a rhywun yn edrych i mewn, yna yn oilio yn ei ôl yn sydyn, heb i Miss Jones ei weled. Miss Jones yn cyfodi ac yn cychwyn at y drws. Marged yn dyfod i mewn yn sydyn i'w chyfarfod, ac yn cau'r drws ar ei hôl. |
|
| Marged |
Wn i ar y ddaear beth i'w wneud ma'm, os maddeuwch i mi am ddwad atoch chi fel hyn. |
| Miss Jones |
Beth sydd? |
| Marged |
Wel, mi ddaeth rhyw ddyn dieithr at y drws, a holi am Mr. Owen. Dywedais innau nad oedd i mewn, a'i fod wedi peri i mi ofyn i rywun a allai alw i holi amdano fod cystal a galw eilwaith, neu ynte aros hyd nes doe o yn ei ôl. Dyma'r dyn gofyn i mi a oedd yma biano yn y ty. Dywedais innau fod, yn y rwm yma. Daeth yntau at y drws yn syth, ond caeodd ef yn sydyn drachefn. Ac y mae o yrwan yn sefyll yn y lobi, ac ni wn i ar y ddaear beth i'w wneud ag o, ma'm. |
| Miss Jones |
A oes yma ddim ystafell arall y gallech ei droi iddi i aros? |
| Marged |
Wel, oes, ma'm, ond, nid oes─'rydym ar ganol glanhau, fel tae, ac y maent yn o annhrefnus, felly, i gyd ond hon, ma'm. |
| Miss Jones |
O, wel, os ydyw yn ddyn a golwg parchus arno, dowch ag ef i mewn yma, wrth gwrs─nid oes gennyf i ddim yn erbyn. |
| Marged |
Diolch yn fawr i chi, ma'm. |
| Marged yn myned ymaith. Miss Jones yn myned ac yn edrych ar y piano, yn enwedig ar enw'r gwneuthurwyr, yna yn mynd ac yn eistedd i lawr, gan godi ei hysgwyddau ac ucheneidio. Y drws yn agor, a Morgan yn dyfod i mewn. Miss Jones yn cyfodi ac yn ei wynebu. |
|
| Morgan |
(Gan grymu ei ben.) Esgusodwch fi ma'm, am aflonyddu arnoch fel hyn─ |
| Miss Jones |
(Gan ymgrymu.) Peidiwch â son. Am weled Mr. Owen yr oeddych chwithau, y mae'n debyg? |
| Morgan |
Ie, ma'm. Yr oedd y forwyn yn dywedyd na byddai 'n hir, ac y mae'n bwysig i mi ei weld rhag blaen. |
| Ennyd o ddistawrwydd. Cyfyd Morgan ac a at y piano. Rhed ei fysedd hyd-ddi. Eistedd ar yr ystôl, a chân ryw ychydig farrau o fiwsig yn ysgafn. Miss Jones: Yr ydych yn hoff o fiwsig syr? |
|
| Morgan |
Ydwyf, ma'm, yn hoff iawn. Ac y mae hon yn biano ardderchog hefyd, onid yw? |
| Miss Jones |
Ydyw. |
| Dechreua Morgan ganu'r piano drachefn, yn ysgafn ac yn araf. Gwrendy Miss Jones yn astud arno, gan guro'r amser â blaen ei throed. |
|
| Miss Jones |
Ah! diolch i chwi, syr. Ni chlywais i mo'r miwsig yna ers llawer blwyddyn! |
| Morgan |
Wel, na minnau chwaith. Wn i ddim pa beth a barodd i mi ei gofio, os nad rhyw ddamwain yn y peth a genais gyntaf. Ac wedi i mi ddechreu wel─ (Chwardd yn rhyw hanner trist.) Rhaid i chwi f'esgusodi i am chwerthin, ond ni fedrwn i yn fy myw beidio. |
| Miss Jones |
Popeth yn iawn. Daw miwsig â phob math o bethau i gof dyn, oni ddaw? |
| Morgan |
Pob math. Mi welaf eich bod chwithau 'n deall miwsig, ma'm. |
| Miss Jones |
Ychydig. Mi fyddwn gynt yn hoff ryfeddol o ganu ac o'r piano hefyd. |
| Morgan |
Wel, mi ddylwn esbonio i chwi pam y chwerddais innau. Pan oeddwn yn hogyn, yr oeddwn innau yn hoff iawn o ganu─o gystadlu, felly. Un tro, yr oedd côr o honom wedi mynd i Eisteddfod y Glyn, fel y gelwid hi, ac yr oedd cystadleuaeth ar ganu'r ddeuawd yna. (Miss Jones yn plygu ei phen i wrando.) Galwyd enwau'r cystadleuwyr, ond nid oedd neb yn ateb dros un cwpl. Galwodd yr ysgrifennydd yr enwau drachefn. Neb yn ateb. "Well i ni gynnyg?" meddwn innau wrth y ferch oedd yn eistedd o'm blaen─y soprano oreu yn ein côr. "le," meddai hithau, gan chwerthin─un lawen oedd hi. "Ydi'r cwpl arall yma bellach?" ebe'r ysgrifennydd. "Yma!" meddwn innau. Ac felly, i fyny yr aethom, a chanasom a chawsom y wobr. Ond wedi hynny, dyma'r rhai a gurwyd yn clywed nad oeddym ni wedi danfon ein henwau i mewn, ac yn gwrthdystio yn erbyn rhoi'r wobr i ni. Wedi cryn helynt barnwyd fod yn rhaid i ni droi'r wobr yn ei hôl, am fod yr amodau yn ein herbyn. Felly fu, ond yr oedd y gynulleidfa o'n plaid, a rhoes y cadeirydd wobr arbennig i ni. |
| Miss Jones |
Doniol iawn! (Gan syllu arno.) Ac felly, John Morgan yw eich henw chwi? |
| Morgan |
(Gan gyfodi.) Fo'n gwarchod! Nid Elin Jones sydd yma? |
| Miss Jones |
(Gan gyfodi.) le! |
| Morgan |
(Yn estyn ei law.) Wel, ar fy ngair─cynt y cyferfydd dau ddyn na dau fynydd. Ni welais i byth monoch ar ol y diwrnod hwnnw. (Ysgydwant ddwylaw yn galonnog.) Euthum i ffwrdd i'r America, fel y gallai eich bod yn cofio, yn union deg wedyn. |
| Miss Jones |
Ydwyf, yr wyf yn cofio. |
| Morgan |
A dyma chwi─wel, erbyn sylwi, rhaid i mi ddywedyd nad ydych wedi altro cymaint, ond bod eich gwallt wedi troi ei liw, fel fy ngwallt innau. Wel, y mae'n dda gennyf eich gweled, yn wir. |
| Miss Jones |
Fel yr oeddych yn canu'r piano daeth y cwbl yn ol i'm cof innau, ond ni feddyliais ddim unwaith mai chwi oedd yna hyd nes i chwi ddechreu dywedyd yr hanes. |
| Morgan |
Wel, yn wir, peth rhyfedd yw bywyd! Nid wyf yn meddwl i mi weled neb o'r hen gartref o'r dydd hwnnw hyd y funud yma. A pha beth yn y byd a barodd i mi ganu'r dernyn yna ar y piano? |
| Miss Jones |
Pwy ŵyr? |
| Morgan |
le, pwy ŵyr! Clywais ddarlithiwr yn America yn dywedyd fod greddf dyn yn ateb i filoedd o fân bethau na ŵyr ei ymwybod ddim yn y byd amdanynt. |
| Miss Jones |
Digon tebyg. Pwy ŵyr? |
| Morgan |
(Yn fyfyrgar.) le, pwy ŵyr!... Ond ym mha le yr ydych yn byw─yn yr hen gartref o hyd? |
| Miss Jones |
Nage. Yr wyf yn byw yn Llundain ers blynyddoedd, ond fy mod yn digwydd bod yng Nghymru ers tro, ac wedi dyfod yma i edrych am fy nith cyn mynd yn f'ôl. |
| Morgan |
Mrs. Owen─a yw hi yn nith i chwi? |
| Miss Jones |
Ydyw, merch Dafydd fy mrawd. |
| Morgan |
Dyn byw! Dafydd eich brawd─hen gyfaill. Llawer tro digrif a ddigwyddodd iddo fo a minnau. A yw Dafydd yn fyw o hyd?─mi garwn ei weled. |
| Miss Jones |
Nag ydyw─wedi ei gladdu ers blynyddoedd, druan. |
| Morgan |
Felly yn wir, y mae'n chwith gennyf feddwl, Ni chlywswn i ddim o'r hanes. Wrth gwrs, ychydig amser sydd er pan ddeuthum i adref o'r America, wyddoch. (Yn fyfyrgar.) A! yr hen amser gynt! |
| Curo ar y drws o'r gegin. |
|
| Miss Jones |
Dowch i mewn! |
| Marged yn dyfod i mewn, a golwg cynhyrfus arni. |
|
| Marged |
Maddeuwch i mi ma'm. Mae rhyw ddynion wrth y drws yn holi am─am─am ryw Mr. Morgan─ |
| Miss Jones |
le─ |
| Morgan |
O, myfi yw hwnnw. Yr wyf yn meddwl y gwn beth yw eu neges─yr oeddwn wedi sôn wrthynt fy mod yn mynd i alw heibio i Mr. Owen. Esgusodwch fi funud, Miss Jones, mi af atynt. |
| Miss Jones |
Wrth reswm, Morgan. |
| Morgan yn myned allan. Marged yn cychwyn ar ei ôl. |
|
| Miss Jones |
Marged! |
| Marged |
Wel, ma'm. |
| Miss Jones |
Dau funud! Dywedwch y gwir wrthyf yn awr─raid i chwi ddim ofni, cofiwch, ond dywedwch y gwir plaen wrthyf. |
| Marged |
le ma'm, wrth gwrs─debyg iawn─mewn ffordd o siarad─fel tae─ |
| Miss Jones |
Beth yw'r helynt? Dywedasoch wrthyf fod Mr. Morgan─y dyn a aeth allan yn awr─wedi gofyn i chwi a oedd yma biano yn y ty? |
| Marged |
Do, ma'm─o leiaf, felly y deallais i─ |
| Miss Jones |
Wel, pwy sydd wrth y drws yn awr? |
| Marged |
Dau ddyn, ma'm, yn holi am Mr. Morgan. |
| Miss Jones |
Rhywbeth arall? |
| Marged |
(Yn edrych yn gymysglyd.) Wel, ma'm, fel tae─mi welwch─hynny ydi, ma'm─mae'n rhaid i mi ddeyd, mae'n debyg. Deyd yr oedden nhw, ma'm, eu bod wedi dwad, ma'm, i nôl y piano, ma'm, os gwelwch yn dda. |
| Miss Jones |
O, mi welaf. Diolch i chwi, Marged. Gellwch fynd yn awr, ac ni raid i chwi boeni dim eich bod wedi dywedyd i gwir wrthyf i. |
| Marged |
Diolch i chi, ma'm. (Yn myned.) |
| Miss Jones |
(Wrthi ei hun, gan godi ei dwylaw.) Wel, wel! Yr oeddwn i yn ofni, yn wir! |
| Morgan yn dyfod yn ei ôl. Miss Jones yn syllu arno. |
|
| Morgan |
Maddeuwch i mi am eich gadael chwi. Y mae gennyf ryw ddynion dylach na'r cyffredin yn fy ngwasanaeth. Daethant yma ar f'ôl i holi, yn lle gwrando pan oeddwn yn dywedyd wrthynt pa beth i'w wneud. |
| Miss Jones |
Ai siop fiwsig sydd gennych, Morgan? |
| Morgan |
Ie, siwr─dyna fy mhethau hyd heddyw, welwch chwi. |
| Miss Jones |
Ac yn eich siop chwi, y mae'n ddiameu, y prynodd Mr. a Mrs. Owen y piano yna? |
| Morgan |
Ie, siwr, ac un o'r rhai goreu ydyw hefyd. A chawsant hi yn rhad. (Yn tynnu ei oriaw, ac yn edrych arni.) Yn wir, Miss Jones, y mae hi yn tynnu at amser cinio, a rhaid bod rhywbeth yn cadw Mr. a Mrs. Owen. A roech chwi'r anrhydedd ar eich hen gydymaith gynt o ddyfod i ginio gydag ef? Y mae acw le gweddol gysurus, digon o fwyd plaen, digon o offer cerdd a miwsig; a phob croeso. Byddai'n bleser anghyffredin gennyf pe doech, yn wir. |
| Miss Jones |
Wel, diolch yn fawr i chwi, Morgan. Ni waeth i mi heb ddisgwyl yn y fan yma am wn i. Dont yn eu holau cyn y nos hwyrach. A bydd yn hyfryd cael sôn am yr hen amser, oni bydd? |
| Morgan |
Bydd, yn wir. A! Yr hen amser gynt! Eisieu bod yn fawr oedd arnom y pryd hwnnw, onid e, ond erbyn hyn─yr hen amser gynt! |
| Cyfyd Miss Jones a gwisg ei phethau. Egyr Morgan y drws iddi, ac ant allan gyda'i gilydd. Daw Marged i mewn, edrych o'i chwmpas, a at y piano ac edrych arni fel pe bai beth byw; ysgydwa ei phen a chwyd ei dwylaw, gan adael iddynt ddisgyn yn glec ar ei ffedog. Yna, dechreua glirio'r bwrdd. Cenir y gloch. Rhed Marged allan drwy ddrws y gegin. Daw Merfyn i mewn drwy'r llall. Saif ar ganol y llawr, gan wthio ei ddwylaw i waelod pocedi ei lodrau. Rhydd gic i'r fasged bapur oni bo'n rholio ar lawr; teifl ei gap ar ei hôl, ac eistedd i lawr ar gadair wrth y tân, gan godi ei draed ar ymyl y fantell, a thanio sigaret. Daw Gwladys i mewn o'r gegin, a chwlwm o flodau yn ei llaw. |
|
| Merfyn |
Gwladys! dyna flodau tlysion! Ble y cawsoch hwy? |
| Gwladys |
Yn siop Edwards─dau swllt oeddynt. Ac mi ddaethoch o'm blaen i. |
| Merfyn |
Do, fy ngeneth i, yr wyf i yn sicr o ddyfod yn f'ôl fel arian drwg! |
| Gwladys |
(Yn eistedd gyferbyn ag ef, gan dynnu ei het a'i menig.) Wel, a gawsoch chwi rywfaint? |
| Merfyn |
Dim ceiniog goch, wrth gwrs. A'r catffwl gan Smith yna─mi allwn ei saethu fo! |
| Gwladys |
Pam? Beth a wnaeth o? |
| Merfyn |
Wel, dim; cafodd gynnyg decpunt am un o'r pictiwrs, a gwrthododd y ffwl gwirion ei werthu am na chai bymtheg amdano, fel yr oeddwn i wedi dywedyd wrtho. |
| Gwladys |
Ond, beth a wnai 'r dyn, a chwithau wedi dywedyd pymtheg wrtho? |
| Merfyn |
O, y penbwl ganddo, dylasai wybod y buaswn yn falch o ddeg─o bump─ie, o bum swllt! O! mi af yn labrwr, myn f'enaid i! Yr wyf wedi darfod â'r busnes yma! Dim chwaneg o baent i mi! |
| Gwladys |
Dowch, yn awr, Merfyn, ni thâl peth fel yna ddim─ |
| Merfyn |
Mi dâl yn well na'r busnes sy' gennyf i, beth bynnag! Sut y daeth hi ymlaen gyda chwi, ynteu? |
| Gwladys |
O, yn ofer, wrth gwrs. Nid oedd gan fy nghyfnither ddim ond ychydig arian gwynion yn y ty, ac ni ddaw'r gwr adref tan yr wythnos nesaf. |
| Merfyn |
Dyna'r hwch drwy'r siop yma ynteu. Ond (gan godi ar ei draed ac edrych o'i gwmpas yn syn) ni chofiais i ddym byd─ |
| Gwladys |
Cofio beth? |
| Merfyn |
Ond eich modryb! Dylasai fod yma cyn hyn. |
| Gwladys |
Wel, dylasai yn sicr! Yr oeddwn innau wedi anghofio. Tybed a fu hi yma, a mynd i ffwrdd am nad oeddym i mewn? Un go lew yw'r hen fodryb, calon iawn ganddi─buasai'n ddrwg gennyf─ |
| Merfyn |
Ble mae Marged? Dylai hi fod yn gwybod, os daeth eich modryb at y drws. |
| Gwladys |
Wn i ddim. Nid oedd hi yn y gegin pan ddeuthum i i mewn. Gobeithio nad oedd hi ddim wedi mynd allan a bod fy modryb wedi galw a neb yn ateb. Mi af i edrych amdani yn awr. |
| Gwladys yn mynd. Merfyn yn cerdded o gwmpas yn anesmwyth, yn edrych ar y piano ac ar y naill beth â'r llall yn yr ystafell. Gwladys yn dyfod yn ei hôl. |
|
| Merfyn |
Onid yw hi yna? |
| Gwladys |
Na, 'does dim golwg arni. |
| Merfyn |
Popeth o chwith! |
| Gwladys |
Popeth o chwith! |
| Merfyn |
Wel, aed popeth yn yfflon ynteu! |
| Gwladys |
(Yn ddifrif.) Merfyn, fy machgen i, pa beth a wnawn ni? Yr ydym wedi chwarae fel dau löyn byw ddigon o hyd! |
| Merfyn |
Digon gwir, Gwladys fach. Ond cofiwch,; yr wyf i wedi cymryd arnaf fy mod yn ddidaro ugeiniau o weithiau pan fyddwn i yn llawer parotach i eistedd i lawr a thorri fy nghalon. |
| Gwladys |
Mi wn hynny, fy machgen i, bellach─yr wyf yn dechreu deall; ond dylasem fod wedi meddwl am y pethau hyn yn gynt. |
| Merfyn |
Dylasem, hwyrach. Ond beth a wnaem ni? (Yn synfyfyrio, a'i law ar ei dalcen.) Gwladys, a yw'n edifar gennyt? |
| Gwladys |
Am ba beth? |
| Merfyn |
O! am y cwbl! Mi ddodais ormod o baent ar y llun, mi wn! |
| Gwladys |
Beth yw dy feddwl di? |
| Merfyn |
O! wyt ti ddim yn cofio am y ty bychan hwnnw yn y wlad, briallu cochion, botwm gwr ifanc, balchder Llundain a chenin Pedr yn tyfu ar y lawnt; coeden ywen o flaen y ty, a mainc yn ei chysgod, dau bren rhosyn, un o bobtu i'r drws, a rhosynnau bach cochion arnynt. O, Gwladys! A'r lluniau oedd yn mynd i werthu cyn gynted ag y medrwn i eu paentio, a bywyd yn mynd i fod yn haf ar ei hyd─yr holl wagedd melys y buom yn byw arno gynt? |
| Gwladys |
(Gan fyned ato, a dodi ei dwylaw ar ei ysgwyddau.) Merfyn! O, Merfyn! |
| Merfyn |
(Gan ymaflyd am ei chanol a'i chodi oddiar lawr.) Gwladys! |
| Gwladys |
Wyt ti'n deall bellach? |
| Merfyn |
(Yn drist ac undonog.) Ydwyf, fy nghariad, yr wyf i yn deall. |
| Gwladys |
Ac eto, y mae'n gas gennyf dy weled ti mor drist. Ni welais i erioed monot ti fel hyn o'r blaen, Merfyn! |
| Merfyn |
Naddo. Pan fyddit ti yn cysgu y byddwn i yn cael rhyw byliau fel hyn─ |
| Gwladys |
O, Merfyn, pe taswn i yn gwybod! |
| Merfyn |
Y mae'n ddrwg gennyf dy fod ti wedi dyfod i wybod. Yr oeddwn yn gobeithio y gallwn ddal ati fel glöyn byw nes bod yr haul wedi tywynnu arnom. Ond yn awr, dyma fo yn mynd i lawr heb dywynnu, a'r byd i gyd yn llwyd ac yn oer. A gwae'r glöyn byw! |
| Gwladys |
(Gan edrych ym myw ei lygaid.) Merfyn! un waith, a'r olaf─gresyn na buasai yma rywun wrth y piano! Yn awr, ynteu! |
| Estyn ei llaw iddo, a dawnsiant ar ganol y llawr am ennyd. Safant yn sydyn. Gollynga Gwladys ei gwallt yn gawod aur dros ei hysgwyddau, cofleidia Merfyn hi. Yna safant gar edrych ar ei gilydd. |
|
| Merfyn |
O, Gwladys! |
| Gwladys |
(Gan godi ei gwallt.) Dyna'r ddau löyn byw wedi darfod! Yn awr, Merfyn, gwrando! (Tyn gadwyn oddiam ei gwddf.) Dos a hon i'w gwerthu─na, ni chei di ddim mynd. Mi af a hi fy hun─fy lle i ydyw mynd. Cawn ddeuddeg punt amdani, beth bynnag─y mae hi yn werth mwy na hynny─petae ddim ond y garreg. |
| Merfyn |
Na, ni chei di ddim mynd, Gwladys. Melltith ar y byd i gyd! na chei! Paid, dyro hi am dy wddw yn ôl, Gwladys, Gwladys! (Gan geisio ei rhwystro.) |
| Gwladys |
(Gan ei wynebu'n dawel.) Merfyn, nid wyf i wedi gwneud dim byd er pan briodwyd ni, dim ond prynu pethau fel hyn, hyd yn oed heddyw ddiwethaf yn y byd! (Gan gydio yn y cwlwm blodau ac ysgoi i'w taflu i'r tân.) |
| Merfyn |
Gwladys! (Gan gydio yn ei braich.) O! paid, paid! Edrych ar liw hwn! |
| Gwladys |
(Gan eu dodi yn ôl ar y bwrdd.) le, druain bach! Ond, gwrando, nid wyf i wedi gwneud dim, a thithau'n gweithio bob dydd. Nid wyf yn hoffi ymadael â'r hen gadwyn, y mae'n wir─y mae hi'n dlws, ac yn hen. Ond y mae un peth gwell gennyf na'r cwbl. |
| Merfyn |
Beth yw hynnw? |
| Gwladys |
Tydi! Weli di, mi werthaf y mân dlysau yma i gyd, ac mi gawn glirio pethau felly, a dechreu o ddifrif wedyn. Ac hwyrach y cawn ni hyd i'r ty bychan hwnnw wedi'r cwbl! Pwy ŵyr? |
| Merfyn |
Na chawn byth! Breuddwyd oedd! |
| Gwladys |
Eistedd di i lawr yn dawel─paid â dywedyd gair─dim un gair! Yn awr, rhaid i mi gael fy ffordd fy hun y tro yma. Hwda, tyrd yma! (Merfyn yn mynd ati, hithau yn dal ei hwyneb i fyny ato.) Dyro gusan i mi, neu ynteu i hon. (Gan ddal y gadwyn i fyny.) Yn awr, a wyt ti'n deall? |
| Merfyn yn ei chusanu ar ei thalcen, ac yn mynd ac yn eistedd ar y gadair a chuddio ei wyneb â'i ddwylaw. |
|
| Gwladys |
Ni byddaf i ddim yn hir, Merfyn! |
| Dyd Gwladys y gadwyn o'i llaw ar y silff, dyd ei het am ei phen, heb edrych ar Merfyn, a rhed allan drwy'r drws ar y chwith heb gofio'r gadwyn. Gyda'i bod wedi mynd, egyr y drws ar y dde, a daw Miss Jones a John Morgan i mewn yn ddistaw. Ni chyfyd Merfyn mo'i ben. Edrych y ddau ano. A Miss Jones ata yn araf, a dyd ei llaw ar ei ysgwydd. Ni chwyd yntau mo'i olwg. |
|
| Miss Jones |
Merfyn! |
| Merfyn |
(Yn neidio ar ei draed yn sydyn.) O! (Gan rwbio ei lygaid.) |
| Miss Jones |
A ydych yn sal, Merfyn? Y mae golwg wael arnoch, fy machgen i. |
| Merfyn |
(Gan dynnu ei law dros ei dalcen.) Wn i ddim. Na, 'rwy'n well, yn well o lawer─yn iawn, yn wir. Wedi blino, wedi rhyw hanner cysgu. Teimlo dipyn yn & hurt... Maddeuwch i mi. |
| Tynn ei gadach poced allan, pesycha, a sych ei wefusau unwaith neu ddwy. Gwelir marciau cochion ary cadach poced. Eisteddwch, ma'm. Eisteddwch, syr. Y mae'n ddrwg gennyf. (Pesycha.) |
|
| Miss Jones |
Ble y mae Gwladys? |
| Merfyn |
Wedi mynd allan ar neges. Bydd yn ei hôl yn union deg. Y mae'n ddrwg gennyf, fy modryb, os buoch wrth y drws a neb yn ateb. Bu raid ini fynd allan ein dau, ac fel y digwyddodd, cawsom ein cadw yn o hir cyn dyfod yn ôl. |
| Miss Jones |
O, na phoenwch am hynny; digwyddais daro ar Mr. Morgan, sy'n hen gydnabod i mi, a chefais ginio gydag ef.. Buom yn son am yr hen amser, onid do, Morgan? |
| Morgan |
Do, yn wir, ac yn cofio hen ganeuon─ni chefais i gymaint o bleser ers blynyddoedd lawer! |
| Miss Jones |
Wel, na minnau chwaith, dywedyd y gwir. Felly, ni raid i chwi boeni dim, Merfyn. Yr wyf yn gobeithio bod Gwladys yn iach─ |
| {Egyr y drws ar y chwith yn sydyn. |
|
| Gwladys |
(Yn rhedeg i mewn.) Ble y mae'r gadwyn, Merfyn? (Gwel Miss Jones a Morgan.) O! O! 'modryb! |
| Safant gan edrych bob un ar ei gilydd am ennyd. Gwladys yn sychu ei llygaid, a Merfyn yn pesychu. |
|
| Miss Jones |
Beth sydd wedi digwydd? Y mae rhywbeth o'i le amoch eich dau, goeliaf i? |
| Distawrwydd. Gwladys a Merfyn yn edrych ar ei gilydd. |
|
| Morgan |
(Yn dawel.) Eisteddwch Mrs. Owen. Eisteddwch Mr. Owen. Eisteddwch chwithau, Miss Jones. Yr wyf meddwl fy mod yn deall yn awr, ac mai myfi, os caf ddywedyd hynny, yw'r goreu i siarad am y tro. (Eisteddant.) Mr. Owen, mi gredaf fy mod yn gweled drwy'r paent bellach, ac y mae'n ddrwg gennyf na welswn yn gynt. Sut bynnag, y mae'n dda gennyf ddywedyd wrthych fod Smith wedi gwerthu pump o'ch pictiwrs am bris da y prynhawn yma. A dyma'r papur hwnnw y buom yn son amdano'r dydd o'r blaen─ (Gan estyn darn o bapur iddo.) y mae'n sicr eich bod yn cofio─y mae'n ddrwg gennyf na chawsech ef yn gynt. |
| Merfyn |
(Yn edrych ar y papur, yn codi ar ei draed, yn troi ei olwg at y piano, ac yna yn edrych yn graff ar Morgan.) Morgan! |
| Gan estyn ei law iddo. Ysgydwant ddwylaw. |
|
| Merfyn |
Gwladys, edrych! (Rhydd y papur iddi.) Wn i ddim pa beth sydd wedi digwydd, na pha beth i'w ddywedyd! |
| Gwladys |
(Wedi edrych ar y papur.) Wel, nid wyf innau yn deall y cwbl yn iawn, ac y mae geiriau yn swnio'n wag, rywfodd!... Ond, Merfyn, dyma'r haul yn tywynnu ar y glöyn byw eto! {Yn cydio a'i llaw chwith yn ymyl ei gwisg, ac yn dal ei llaw ddeheu at Merfyn). Yn awr, ynteu! Unwaith eto! |
| Morgan |
(Gan darawo ei ddwylaw yn ei gilydd.) Campus! |
| Llithra at y piano, dechreua ganu cainc fywiog, gyflym, troella Gwladys a Merfyn o gwmpas ar ganol y llawr, saif Miss Jones i edrych arnynt, gan sychu ei llygaid, a gwelîr Marged yn nrws y gegin yn edrych yn synn. LLEN |