| Rostra a lefelau yn ôl yr angen. Ar ddechrau'r ddrama, bydd rhai o'r rostra hyn yn cynrychioli clogwyn; sleid o fynyddoedd, awyr a rhimyn o fôr ar y seiclorama. Miwsig. Mae Jonah yn eistedd yn fyfyriol ar y clogwyn, ar ôl ennyd neu ddau, daw'r Dieithryn heibio iddo. Miwsig yn distewi. |
|
| Dieithryn |
Dydd da ichi. |
| Jonah |
Ac i chitha. |
| Y Dieithryn yn edrych o'i amgylch. |
|
| Dieithryn |
Llecyn hyfryd ar ben y clogwyn yma. |
| Jonah |
Y gora yn y cyffinia, w'chi. |
| Dieithryn |
(Edrych i lawr.) Mae o'n rhoi pendro i ddyn. Y môr i lawr acw fel darn o sidan crychlyd. |
| Jonah |
E? |
| Dieithryn |
A'r gwylanod fel gwybed yn hofran mor ddioglyd-hamddenol. |
| Jonah |
Sôn am wybed, roeddyn nhw fel pla i lawr ar y traeth gynna. |
| Dieithryn |
Mi fuoch i lawr ar y traeth felly? Pysgota? |
| Jonah |
Dal genwair, nid pysgota fel y cyfryw. |
| Dieithryn |
Rhyw wagsymera'n lled-obeithiol, fel tae? |
| Jonah |
E?... la am wn i... Mi fedar unrhyw ffŵl enweirio ar y cei, w'chi. |
| Dieithryn |
O? |
| Jonah |
Peth arall ydi pysgota afon. Rhaid ichi fod yn fwy sgilgar o beth mwdral. |
| Dieithryn |
Tybed? |
| Jonah |
Dim amheuaeth. Mae brithilliaid yn greaduriaid call, w'chi. Nid petha hanner-pen run fath â lledod a chathod-môr ac ati. Mae gofyn ichi ddefnyddio dipyn o hwn... (Tapio'i dalcen.) Deudwch i mi, ydw i wedi'ch gweld chi o'r blaen ryw dro? |
| Dieithryn |
Be sy'n gwneud ichi feddwl? |
| Jonah |
Ŵn i ar y ddaear. Ond mi awn i ar fy llw. Fel tawn i'n eich nabod chi erioed, rywsut. |
| Dieithryn |
Wedi gweld rhywun tebyg, reit siwr. |
| Jonah |
Ia efalla... Fel ro'n i'n deud, mae pysgota'r afon yn fwy nag eistedd ar eich pen-ôl yn dal genwair. Yn un peth rhaid ichi wybod eich plu. A medru eu gwneud nhw os bydd angen. |
| Dieithryn |
Felly! |
| Jonah |
Mae'r hen frithyll yn gwybod y gwahaniaeth rhwng petrisen-corff-lliw-gwin a phetrisen-corff-blewyn-sgwarnog, w'chi. Dro arall, wneith dim y tro ond pluen ceiliog-chwaden-corff-melyn-budur. |
| Dieithryn |
Rydych chi'n awdurdod ar y pwnc, mae'n amlwg. |
| Jonah |
Wrthi ers pan ro'n i'n hogyn efo fy nwylo o dan y cerrig. Cosi bol yr hen frithyll nes y bydda fo'n swrth! |
| Dieithryn |
Swrth a bodlon mewn swyngyfaredd! |
| Jonah |
E? Ia, am wn i. |
| Dieithryn |
Roeddech chi'n fachgen pur anghyffredin, rwy'n gweld. |
| Jonah |
Wel, gan ichi ddeud hynna, mi ydw wedi teimlo erioed nad ydw i ddim yn hollol run fath â phobol eraill rhywsut. |
| Dieithryn |
O? |
| Jonah |
Peidiwch â cham-ddeall. Dwy i ddim yn honni am funud mod i'n well nag yn waeth na'r rhelyw. Ond mod i'n wahanol... Ydach chi'n siwr nad ydw i ddim wedi'ch gweld chi o'r blaen? Puw ydi f'enw i, Jonah Puw. |
| Dieithryn |
Jonah, aie! (Cellweirus.) Oes yna ryw arwyddocâd yn yr enw, tybed? |
| Jonah |
Rhyfedd ichi grybwyll y peth. Ond ers pan o'n i'n grwtyn, mi ydw i wedi teimlo rhyw berthynas od rhyngof i a'r hen Broffwyd bach hwnnw. Effaith yr enw ar y dychymyg mae'n debyg. Yn enwedig pan fydda i'n gorwedd ar y clogwyn yma, fin nos yn yr haf. |
| Dieithryn |
Pan fydd yr haul yn pendwmpian â'i ên ar y gorwel. A siffrwd y môr yn ei suo i gysgu. A'r hen fynyddoedd acw'n clustfeinio ar gyfrinach yr Oesoedd. |
| Jonah |
E? |
| Dieithryn |
A'r pentre oddi tanoch yn ymlacio'n braf ar ôl gwaith y dydd. Amser i fyfyrio am y byd a'r betws. Amser i freuddwydio. |
| Jonah |
Diawch, wyddoch chi be, rydach chi'n berffaith iawn. Amser i freuddwydio ydi o. A mynd yn ôl i ddyddia mebyd. A gweld, drwy lygaid y dychymyg fel tae, helyntion yr hen Broffwyd Bach o Gath Heffer yn fy mywyd i fy hun. Yn union fel petaen ni'n ymdoddi i'n gilydd... |
| Gostyngir y goleuadau ar Jonah a'r Dieithryn a daw llais Jonah yn awr ar dâp drwy'r corn-siarad. Miwsig ysgafn, addas, yn y cefndir i gyfleu atgof. Goleuer rhannau o'r llwyfan yn ôl yr angen. Daw y cymeriadau i'r golwg fel y cyfeirir atynt a mynd yn grŵp at un o'r rostra i sgwrsio mewn meim. Mae'r Capten yn gwisgo cap pig-gloyw, siersi las ac esgidiau uchel. Mae Prothero yn gwisgo het-galed a dillad sydd braidd yn rhy fawr iddo; Prydderch yn gwisgo cap a dillad sydd braidd yn rhy fychan iddo. Mae gan Prys gap wedi'i weu â thasel arno. |
|
| Jonah |
(Tâp.) Ac yn fy mreuddwyd roedd hyd yn oed rhai o'r pentrefwyr yn chwarae rhan yn yr hen chwedl... heb anghofio'r hen wraig fy nain. |
| Nain |
(Clywir ei llais cyn iddi ddod i'r golwg.) Jonah!... Jonah! Jonah! (Daw i'r golwg.) Ble ar y ddaear fawr yma'n gron mae'r hogyn yma, deudwch? Fedar o ddim aros yn llonydd am eiliad. Fel tae yna ryw lyngyr tragwyddol yn ei yrru o. Wn i ddim be ddaw ohono fo, na wn, tawn i byth o'r fan yma. Pwy faga hogia — (Mynd allan.) Jonah!... Jonah!... Jonah! |
| Capten |
Mae'r ddynas yna fel gafr efo pendics. |
| Prys |
Efo be, fy Nghapten? |
| Capten |
Pendics. |
| Prothero |
Llid y coluddyn. |
| Prydderch |
Poen yn ei bol. |
| Prys O!... (Saib ennyd.) Oes ganddi hi un, deudwch? |
|
| Capten |
Oes gan be, be? |
| Prys |
Gafr, — oes ganddi pendics? |
| Capten |
Wn i ar y ddaear. Mae'n eitha posib. Ond dyna'r math o sŵn fydda hi'n ei wneud tae ganddi hi un. A hwnnw'n magu dolur. A hithau'n brefu i ddeud wrth y bydysawd fod ei bol hi'n ei phoeni hi. Wyt ti'n deall rwan, Prys? Neu hoffet ti imi sgwennu traethawd ar y pwnc? |
| Prys |
Na, na, na, mi ydw i'n dilyn perwyl eich perorasiwn chi rwan... rydw i'n meddwl. |
| Prothero |
Cymhariaeth ddigon tila oedd hi, serch hynny. Cyffelybiaeth anllenyddol. |
| Capten |
Dewcs, mi ydw i'n fodlon ei newid hi os ydi'n eich blino chi Prothero! Crocodeil efo'r ddannodd os mynnwch chi. Ne forfil efo diffyg traul... Dim rhaid ei gymryd o mor ddifrifol, w'chi. 'Dwy' i ddim yn honni mod i'n fardd nag yn fab i fardd. Ond mi wn i beth ydi sŵn drwg! |
| Nain |
(O'r golwg.) Jonah!... Jonah! |
| Capten |
Dyma hi eto ar fengoch chi! |
| Prys |
Yn llawn helbul o hyd, druan! Biti drosti, ydach chi ddim yn meddwl? |
| Prothero |
Wel, mae'n dibynnu. |
| Prydderch |
Mater o farn. |
| Capten |
Prun bynnag, mae hi am ddeud ei chŵyn. |
| Nain |
(Dod i'r golwg.) Jonah...! (Mae'n gwrando.) Dim siw na miw yn unman. (Dod ymlaen a chyfarch y gynulleidfa.) Dim golwg ohono fo... O diar, hen beth cas ydi pryder ynte! Yn ddigon cas i fam, fel y gŵyr pawb. Yn gasach fyth i nain, mi fydda i'n deud bob amser. A mi wn i beth ydi bod yn fam ac yn nain. (Eistedd.) A waeth imi heb na deud wrthyf fy hun am beidio â phoeni. Fedra i ddim. Ac mae hynny'n ddigon naturiol reit siwr, mi fydda i'n deud bob amser. Sut mae'r hen ddihareb yn mynd "Car gafr ei myn, boed ef ddu, boed ef wyn" — Digon gwir, er mai ei nain o ydw i ac nid ei fam o. A dydi Jonah ddim yn hogyn drwg, cofiwch. Dim o gwbwl. A deud y gwir yn onast, mi fydda'i well gen i tae o'n fwy direidus. Peth reit iach mewn hogyn ydi ambell dwll yn ei drowsus o, mi fydda i'n deud bob amser. A'i grys o'n hongian allan. Ac ynta'n dwyn fala weithia. A minnau'n cael ei ddwrdio fo wedyn, â gwên o'r golwg yn fy mrest fel tae! Yn lle hynny, mae o'n crwydro fel meudwy ar ei ben ei hun. Ac yn breuddwydio a hel meddylia od. Mwydro'i ben yn lân. A finna wedyn yn poeni fy hun i andros o gamdreuliad!... Tynnu ar ôl ei dad mae o, heddwch i'w lwch. A phan gollodd ei fam wedyn, wel doedd yna neb ond yfi, ei nain, i fod yn fam ac yn dad iddo fo!... Ia wel, does gan r'un ohonom ni help i'w natur. Ac wfft i'r hen fyd yma petaen ni i gyd run fath, mi fydda i'n deud bob amser. A mae o'n ddigon hoffus a thyner, ngwas annwyl i! (Mae'n codi.) Ond y cwestiwn ydi, lle mae o? (Gweiddi.) Jonah! Jonah! Jonah! |
| Daw Cymdoges 1 a Chymdoges 2 i mewn. |
|
| Cymdoges 1 |
Dal i chwilio amdano fo rydach chi felly? |
| Nain |
Ia, tawn i flewyn haws. |
| Cymdoges 2 |
Doedd o ddim efo'r hogia eraill. Mi welais i y rheini'n chwarae Jac-pen-domen gynna. |
| Nain |
Na, fasa fo ddim efo nhw w'chi. Rhyw stwna ar ei ben ei hun fydd o fel arfer. Wyddoch chi, — pendroni ac ati... Roedd ei dad o'n rhyw dipyn o fardd hefyd... Fy mab rwy'n ei feddwl, heddwch i'w lwch...ia, wel,... fel yna mae hi. |
| Cymdoges 1 |
O mi ddaw Jonah i'r fei toc, peidiwch â phoeni. |
| Nain |
Daw gobeithio. |
| Cymdoges 2 |
Wel, does arna i ddim eisio codi bwganod ond... |
| Nain |
"Ond" by-be? Dowch, rydach chi'n fy nychryn i'n fwy wrth bethma fel yna! |
| Cymdoges 2 |
Meddwl ro'n i — dim ond meddwl, cofiwch — mod i wedi ei weld o'n mynd i gyfeiriad y clogwyn. |
| Nain |
Arswyd y byd! A minna wedi ei siarsio fo dro ar ôl tro i gadw o'r lle. |
| Cymdoges 2 |
Dwy'i ddim yn deud ei fod o'n ei ddringo fo cofiwch. |
| Nain |
Na? |
| Cymdoges 2 |
Dim o gwbwl... Ond hogia ydi hogia, ynte? |
| Cymdoges 1 |
Digon gwir. Wyddoch chi ar y ddaear be wnawn nhw nesa. |
| Cymdoges 2 |
Hyd yn oed y diniweitia. |
| Cymdoges 1 |
Hyd yn oed y diniweitia, fel rydach chi'n deud. |
| Cymdoges 2 |
Cadw reiat. |
| Cymdoges 1 |
Misdimanars. |
| Cymdoges 2 |
Direidi. |
| Cymdoges 1 |
Drygioni. |
| Cymdoges 2 |
Castia. |
| Cymdoges 1 |
Prancia. |
| Cymdoges 2 |
Tricia. |
| Cymdoges 1 |
Strancia. |
| Cymdoges 2 |
Peth yma. |
| Cymdoges 1 |
Peth arall. |
| Cymdoges 2 |
Ond twt, does arna i ddim eisio achosi pryder ichi. Mae Jonah yn siwr o fod yn ddiogel. |
| Nain |
Ydi, gobeithio'r annwyl! |
| Cymdoges 1 |
Ar y llaw arall, mae'r hen glogwyn yna'n beryglus. |
| Cymdoges 2 |
Ydi, mae o. |
| Cymdoges 1 |
Ond mae hogia'n ddigon atebol fel arfer. |
| Cymdoges 2 |
O ydyn... Ac eto fedrwch chi byth ddeud. |
| Cymdoges 1 |
Mae hynna'n ddigon gwir. |
| Cymdoges 2 |
Ond mae'n debyg fod Jonah yn ddigon gofalus. |
| Cymdoges 1 |
Ydi o? |
| Cymdoges 2 |
O ydi, decini... ydi o ddim? Ond mae'r mwya gofalus yn methu weithia. Dyna ichi hogyn Hannah, Tŷ Draw, er enghraifft, ydach chi'n cofio? Druan ohono fo! |
| Cymdoges 1 |
Ia wir, y peth bach! |
| Nain |
O tewch, tewch, da chi! Rydach chi fel oracla yn darogan dinistr. Piga drain? Mi ydw i'n eistedd ar andros o dwmpath. A phob un run fath â hoelan-wyth. Does yna ddim ond un peth amdani, — mynd draw i'r clogwyn... (Mae'n cychwyn ymaith yn herciog.) Drapia'r crud-cymala felltith yma... Mwya'r brys, mwya'r rhwystr, mi fydda i'n deud bob amser...! |
| Mae'n mynd allan dan fwmian. Mae'r ddwy Gymdoges yn mynd y ffordd arall. |
|
| Capten |
Ia wel, pawb ei datws ei hun! Mi fydda'n ddiddorol ei gweld hi'n crafangu i fyny'r clogwyn yna! |
| Prys |
Mae o wedi bod yn her i'r pentre ers cyn co' on'd ydi? |
| Prothero |
Be sy wedi bod yn her i'r pentre ers cyn co'? |
| Prys |
Wel, y clogwyn, Prothero, y clogwyn. Roedd dringo'r clogwyn bob amser yn didoli'r hogia oddi wrth y gennod. Ydach chi ddim yn cofio? |
| Prothero |
Anodd deud y gwahaniaeth erbyn heddiw! |
| Prydderch |
Dim ond cynnyrch dirywiad yr oes. Safonau wedi gostwng. Gwerthoedd wedi diflannu. Mae'r genedl wedi mynd â'i phen iddi. A'r clogwyn yna'n edrych i lawr arnon ní mewn dirmyg, yn symbol o gadernid y dyddia gynt. |
| Mae Prydderch yn tynnu cerdyn bychan o'i boced a'i astudio'n fanwl a myfyrgar gan ei droi drosodd a throsodd. Bydd yn gwneud hyn o bryd i'w gilydd drwy'r olygfa. |
|
| Prys |
Dewcs, tybed d'wch? |
| Prothero |
Rwy'n tueddu i gytuno efo chi y tro yma, Prydderch, mae'n ddrwg gen i ddeud! |
| Capten |
Dim byd sicrach. A mi ddeuda i wrthych chi pam rydw i mor bendant. Rhaid i ddyn goelio ei lygaid a'i glustia ei hun. |
| Prys |
Be felly, fy Nghapten? |
| Capten |
Rhyw fis yn ôl ro'n i'n mynd â llond sgwnar o bobol ar hyd y glannau yma. Ymwelwyr. Pobol gefnog, dwylo meddal, ffroenuchel. Fe wyddoch y teip. |
| Prys |
Eu nabod nhw'n iawn! |
| Capten |
Roedd hi'n ddiwrnod braf. Dim cwmwl yn yr awyr. A'r môr fel melfed. Roedd yr haul yn hwylio i fachlud. A'r clogwyn ar dân. Ac wrth inni nesau ato fo, dyma un ohonyn nhw, dynas fawr, flonegog efo het fel nyth brân, — dyma hi'n neidio ar yr hatsus fel hyn! |
| Mae'r Capten yn meidio'n ddramatig ar un o'r rostra ac efelychu'r wraig dan sylw. |
|
| Capten |
"O edrychwch yonder, fan acw," medda hi, yn ei llais trwynol, "Y clogwyn yn llosgi, welwch chi? Mor lyfli! O on'd ydi God yn Good!" Dyna'i geiria hi, cyn wiried â mod i'n sefyll yn fan'ma rwan! Glywsoch chi'r fath erthyl o ebychiad erioed! |
| Prothero |
Mae pobol wedi anghofio sut i siarad. |
| Prys |
Dewcs, tybed d'wch? |
| Prydderch |
"God yn Good!" Twt, twt, twt be nesa! |
| Daw Jonah, fel bachgen, ymlaen ar y llwyfan ac eistedd yn ymyl y grŵp i wrando'n astud ar eu sgwrs, heb iddyn nhw fod yn ymwybodol ohono ar y cyntaf. |
|
| Prothero |
Mi hoffwn i wneud datganiad. |
| Capten |
Mae Prothero am wneud datganiad. Sylw!... Reit, Prothero. |
| Prothero |
Fe glywsoch Prydderch yn "twt-twtio" rwan. Peidied neb â meddwl mai ar dir diwylliannol roedd o'n gwneud. Hynny ydi nid wfftio at ein hiaith sathredig ni roedd o. |
| Prydderch |
Cywir! Ar dir metaffisegol roeddwn i'n protestio. |
| Prothero |
Fel mater o ffaith, mae o'n twt-twtio bob tro y bydd rhywun yn sôn am y Bod Mawr. Mi ydw i wedi sylwi hynny. |
| Prydderch |
Y Bod Mawr? "Bali-Bŵ " fydda i'n ei alw fo. Ofergoeledd y mae dyn wedi tyfu allan ohono fo bellach. Rhan o broses esblygiad y crebwyll. Mymbo-jumbo cyntefigrwydd y ddynoliaeth chwedl y Doctor Heinrich von Buber... O damia las! |
| Prys |
Be sy'n bod? |
| Prydderch |
Botwm wedi mynd! Yr unig un yr ochr yma... Mae fy nhrowsus i'n dwad i lawr! |
| Capten |
Rhoswch funud. Tric hen longwr, Prydderch... (Mynd ato dan agor cyllell boced.) Gwneud twll fel hyn, ydach chi'n gweld... Wedyn tynnu'r bresus drwyddo fo... a hoelen drwy hwnnw wedyn... fel hyn. (Mae'r Capten yn rhoi'r hoelen drwy'r bresus.) |
| Prydderch |
Diolch o galon ichi. Mi fedra i wynebu'r byd eto! |
| Prys |
Beth ydi'r cerdyn yna rydach chi'n ei astudio mor ddyfal, Prydderch? Mor hy â gofyn. Begio'ch pardwn ac ati! |
| Prydderch |
Ar hwn, Prys, ar hwn mae un o broblemau mwya dyrys Bywyd. Canolbwynt fy myfyrdod. Hanfod f'athroniaeth. |
| Prys |
O?... Dewcs annwyl, tybed? |
| Mae Prys yn hanner-troi a gweld y bachgen $onah am y tro cyntaf. |
|
| Prys |
Hei was, mae dy nain yn chwilio amdanat ti ymhobman. Mae hi bron â drysu. Ble rwyt ti wedi bod? |
| Jonah |
Fi? Hel cregyn ar y traeth. Siarad efo'r gwylanod. A gwrando ar y gwynt. |
| Capten |
Be ddeudodd y gwylanod wrthyt ti? |
| Jonah |
Addo tywydd drwg yfory. |
| Prys |
Prentis proffwyd ar f'enaid i! |
| Capten |
Fuost ti ar y clogwyn, broffwyd bach ceiniog-a-dima? |
| Jonah |
Fi? Naddo. |
| Mae'r Capten yn neidio am Jonah yn sydyn a chogio'i lindagu. |
|
| Capten |
Dwed y gwir, y gwalch! |
| Jonah |
Wel... mi fûm i yno neithiwr. |
| Capten |
Neithiwr, aie! (Mae'n gollwng Jonah.) |
| Jonah |
Ia, pan oedd y ser yn dechra dwad allan. Roeddyn nhw mor agos tawn i wedi estyn fy llaw mi faswn wedi medru gafael mewn dyrnaid ohonyn nhw. A'u rhoi'n fwclis i Nain. |
| Capten |
Prentis bardd hefyd, ddyliwn! |
| Prys |
Mwclis? Mi fydda'n well gan dy nain ddwsin o wya. |
| Capten |
(Troi oddi wrth Jonah.) Doedd ei ddehongliad o gri'r wylan ddim ymhell ohoni. Mae'r gwynt wedi troi. Mi gawn gythral o ddrycin gyda hyn. Mae'r rhagolygon yn hyll. Hyll iawn. |
| Prydderch |
Gwir bob gair. Mae'r cymylau'n cronni. Mae'r storm ar dorri. Ac nid cyfeirio at y tywydd rydw i. Ond at gyflwr dynol ryw — Be sy'n mynd i ddigwydd inni? Beth yw ein Tynged? |
| Capten |
Cwestiwn dyrys. Andros o ddyrys. Melltigedig o ddyrys. |
| Prys |
Dewcs, tybed d'wch? |
| Prydderch |
Dyma ni, yn genedl fach yn byw yng nghysgod y cawr pwerus yna i'r dwyrain. Efo'i holl rym a'i gyfoeth Babilonaidd. Sy'n bygwth ein traflyncu'n raddol a dan-din. |
| Prothero |
Cytuno mae'n ddrwg gen i gyfadde. Ond waeth heb na hel dail, — mae'n argyfwng. |
| Capten |
Creisis! |
| Prydderch |
Croesffordd Ffawd! |
| Prothero |
Nemesis! |
| Prys |
Traed moch! |
| Prothero |
Ond pam? Be ydi'r rheswm? Wel, yng ngeiriau'r Doctor Karl von Dietloff — mi fedra inna ddyfynnu dynion pwysig hefyd, Prydderch, — yng ngeiria'r Doctor Dietloff wedi mynd ar goll rydan ni. Cenedl ar gyfeiliorn. Di-asgwrncefn. Chwit-chwat! Chwim-chwam! A does yna ddim ond un ffordd allan inni. |
| Capten |
Prun ydi honno, Prothero, os nad ydi o'n ormod i ofyn? Dowch, mae dynol ryw yn disgwyl am y neges fawr. Mae'r bydysawd yn glustia i gyd! |
| Prothero |
(Mae'n neidio ar rostrwm a datgan yn ddramatig.) Mynd yn ôl i wytnwch y dyddiau gynt, dyna ichi be! Ymwroli! Gwregysu ein llwynau! Ail-gydio yn yr hen werthoedd! Rhoi'r ysgwydd i'r olwyn. Ein trwyn ar y maen! Ein cefn ati! A does yna ddim ond un waredigaeth inni. A phetaech yn gofyn imi be ydi honno, mi ddywedwn wrthych chi. Yn dwt, yn gryno. Mewn un frawddeg. Heb falu awyr na hel dail. |
| Capten |
Prys, gofyn iddo fo. |
| Prys |
Fi?... Beth ydi'r waredigaeth, Prothero? |
| Prothero |
Sach-lian a lludw. Bara-sych-a-dŵr. Ydach chi'n fy neall i? |
| Prydderch |
Twt! twt! twt! twt! |
| Prothero |
(Neidio i lawr.) Ydw i'n clywed rhywun yn beiddio twt-twtio eto? |
| Mae Prothero yn dod at Prydderch, y ddau yn sefyll yn glôs wyneb yn wyneb fel dau geiliog. Daw'r Dieithryn i'r golwg ond erys yng nghefn y llwyfan, ac nid oes neb yn ymwybodol ohono. |
|
| Prydderch |
Mae gen i berffaith hawl i dwt-twtio. A thwt-twtio wna i hefyd wrth glywed y fath lol-mi-lol, potas-maip. |
| Prothero |
Enaid mewn tywyllwch! |
| Prydderch |
Meddwl mewn cadwyni! |
| Prothero |
Heretic! |
| Prydderch |
Mymbo-jumbo! |
| Prothero |
Twpsyn! |
| Prydderch |
Bali-Bŵ! (Mae'n tynnu het Prothero i lawr dros ei lygaid.) |
| Prothero |
(Yn wyllt.) Does yna ddim ond un peth i wneud i'r fath gablwr. Rhaid gorffen tynnu ei drowsus! Rydach chi wedi gofyrr amdani gyfaill! |
| Mae Prothero yn gafael yn Prydderch yn sydyn, ac mewn chwinciad, yn ei roi'n ddeheuig ar ei hyd ar lawr ac eistedd arno. |
|
| Prydderch |
Ydach chi'n drysu, ddyn? |
| Prothero |
Teimlo fel twt-twtio rwan, Prydderch? Rhoswch chi...! |
| Mae Prothero yn gafael ym mraich Prydderch a rhoi tro bach iddi. |
|
| Prydderch |
Ydach chi am dynnu mraich i o'i soced? |
| Prothero |
Mi gawn benderfynu hynny, toc! |
| Capten |
Prys, ydi ei ddwy ysgwydd o ar lawr? Os ydyn nhw, mae Prothero wedi ennill. |
| Mae'r Capten a Prys yn cyrcydu i edrych. |
|
| Prys |
Anodd deud... Hanner munud! (Prys yn rhoi ei foch ar y llawr i edrych yn fanylach.) Na, mae un i fyny, Capten. Mi wela i ola rhyngddo fo a'r ddaear! |
| Prothero |
Goleuni'r Ffydd! Rwan Prydderch, dwedwch ar f'ôl i "Duw cariad yw". |
| Prydderch |
Dydach chi ddim yn gall ddyn! |
| Prothero |
(Tro arall ar ei fraich.) "Duw... cariad... yw!" |
| Prydderch |
Mygu'n lân! M-y-g-u! |
| Prys |
Dwy ysgwydd ar lawr, Capten! |
| Capten |
Reit! (Taro ar y llawr â chledr eilaw.) Un... dau... tri! Buddugoliaeth foesol i Prothero... Codwch rwan... Dowch, i fyny â chi! Brysiwch! Mae'r sgarmes drosodd. |
| Rhydd Prothero un tro arall i fraich Prydderch yna cyfyd y ddau ar eu traed. Mae hyn i gyd, wrth gwrs, wedi bod rhwng chwarae a difri, ond i Jonah, a fwn eu gwylio'n syn — mae'n llawn arwyddocâd o bwys. |
|
| Prydderch |
Yng nghwmni rhai pobol, — heb enwi neb — mi fydda i'n diolch i Dduw mai anffyddiwr ydw i! |
| Capten |
Ia, wel, digon am heddiw gyfeillion. Mae'r holl gyffro yna wedi codi cythral o syched arna i. 'Thâl dim imi rwan ond tywallt chwart o gwrw bendigedig i lawr fy nghorn-gwddw. A hynny ar un llwnc. Ar fy nhalcen! |
| Prys |
Syniad haidd-iannus, fy Nghapten! |
| Capten |
Dowch, Prothero. Rhaid i fara-sych-a-dŵr ildio i'r cwrw-chwerw-coch heddiw... Prydderch, brysiwch. |
| Mae'r Capten, Prys a Prothero yn cychwyn i ffwrdd, ond saif Prydderch yn yr unfan fel petai'n chwilio am rywbeth. |
|
| Prydderch |
Fy ngherdyn! Rwy' i wedi colli fy ngherdyn! |
| Prothero |
Wedi'i ollwng o reit siwr, wrth ichi gael eich trechu gan y Gwirionedd! |
| Prydderch |
Ble ar y ddaear...! |
| {Daw Jonah ymlaen ac ar ôl chwilio am ychydig mae'n dod o hyd i'r cerdyn a'i roi i Prydderch. |
|
| Prydderch |
Diolch iti, machgen i. Diolch íti. |
| Rhydd Prydderch y cerdyn yn ofalus yn ei boced a mynd at y lleill. |
|
| Prys |
Be sydd ar y cerdyn yna, Prydderch, mor hŷ â gofyn? |
| Prydderch |
Fel y dywedais i wrthyt ti o'r blaen, un o broblemau dyrys bywyd... Rhyw ddiwrnod, efallai, fe gei wybod... Fe gewch chi i gyd wybod. |
| Capten |
Yn y cyfamser, bwrw i'r cwrw chwerw... Dowch! |
| Mae'r pedwar yn mynd allan heb roi mwy o sylw i fonah. Daw'r Dieithryn ymlaen. |
|
| Dieithryn |
Wel, Jonah! |
| Jonah |
Dydd da, Syr. |
| Dieithryn |
Wnest ti aros yn hir ar y clogwyn neithiwr? |
| Jonah |
Fi, Syr? Naddo... Hynny ydi, rhyw hanner awr... Sut y gwyddoch chi, Syr? |
| Dieithryn |
Rwyt ti'n hapus ar dy ben dy hun? |
| Jonah |
Ydw... weithia. |
| Dieithryn |
Pam? |
| Jonah |
(Codi ei ysgwyddau.) Dwy' i ddim yn gwybod, Syr. |
| Dieithryn |
Fyddi di ddim yn chwarae efo plant y pentre? |
| Jonah |
O bydda... ambell dro... Hynny ydi pan fydda i wedi blino ar fy mhen fy hun. |
| Dieithryn |
Rwyt ti'n hoff iawn o fynd i fyny'r clogwyn hefyd? |
| Jonah |
Ydw, Syr. |
| Dieithryn |
Be fyddi di'n 'i wneud yno? |
| Jonah |
Dim ond gorwedd ar y gwellt, Syr. Ac edrych i fyny ar yr awyr. |
| Dieithryn |
Be fyddi di'n 'i weld? |
| Jonah |
Bob math o betha... Wyddoch chi, — y cymylau'n newid eu siâp ac ati... Mae arna i ofn yno, weithia, hefyd. |
| Dieithryn |
Ofn beth? |
| Jonah |
Dwy'i ddim yn gwybod... Dim ond ofn. |
| Dieithryn |
Rwy'n gweld. |
| Saib ennyd. |
|
| Dieithryn |
Rhaid iti fod yn ddewr, 'machgen i. Wnei di addo hynna? Bod yn ddewr bob amser? Beth bynnag a ddigwydd? |
| Jonah |
Mi wna i 'ngora glas, Syr. |
| Dieithryn |
Amser a ddengys, Jonah... Amser a ddengys. |
| Mae'r Dieithryn yn troi i fynd oddi ar y llwyfan. Saif am ennyd i gyffwrdd â'r ysgubell. Cyn mynd o'r golwg, try at Jonah. |
|
| Dieithryn |
Cofia, Jonah, bydd ddewr... Mi gawn gyfarfod eto... rhywdro. |
| Mae'r Dieithryn yn mynd allan, a gadael Jonah mewn cryn benbleth. Eistedd ar un o'r rostra i fyfyrio. Rhed rhai o'r pentrefwyr ar y llwyfan, a sefyll yn syn wrth weld Jonah. |
|
| Côr |
Wel, wel, wel! Edrychwch pwy sydd yma ar ei ben ei hun, Fel meudwy'n dwys-fyfyrio, A mud-edmygu, heb anadlu bron, Annisgrifiadwy harddwch bawd ei droed! A darllen ystyr holl gyfrinach Bod Yng ngwyrthiol ffurf ei fotwm-bol! Beth am fynd ato fo i dynnu dipyn ar ei goes A'i slensio i ddweud pa anturiaethau gwyllt A gafodd yn ddiweddar! Wedi'r cyfan Dydi o ddim run fath â phawb: mae'n rhaid Rhoi rhywfaint bach o ryddid i ddychymyg byw Creadur od fel hwn, a fydd rhyw ddiwrnod — pwy a ŵyr ─ Yn wleidydd, yn olygydd papur-newydd, Neu yn fardd! Dydd da iti, Jonah, Sut mae'r hwyl? Mae wythnos, bellach, wedi mynd A minnau heb dy gwmni. Ble buost ti? Pa ryfeddodau welaist ti'r tro hwn Ar lethrau serth y clogwyn? Gad'inni glywed; Mae yma, fel y gweli, gynulleidfa gref, Pob un ohonom bron â thorri 'i fol I rannu dy gyfrinach! |
| Mae Jonah yn neidio ar ben y rostrwm. |
|
| Jonah |
Reit, gan eich bod chi'n gofyn... Mae o wedi digwydd eto! Run fath ag o'r blaen. Wel, nid yn hollol run fath. Ond bron yn hollol run fath. Hynny ydi, y tro yma roedd yna fymryn bach o wahaniaeth. Y tro o'r blaen be wnes i oedd nadu'r tarw dwlcio'r hen gi dall. A hynny hyd cae i ffwrdd. 'Rydach chi'n cofio hynna i gyd. |
| Côr |
(Cellweirus.) Gorchest fawr oedd honno, Jonah; paid â dweud iti gyflawni un a oedd yn fwy! |
| Jonah |
Wna i ddim dweud hynny. Dydw i ddim yn un am frolio. Mi gewch chi benderfynu. Y cyfan rwy i'n 'i ddweud ydi, mod i'n medru gwneud petha clyfar. Wel, nid clyfar, efalla. Hynod, — ia dyna fo. Andros o hynod. Dim ond imi feddwl a meddwl. A chau fy nyrna nes y bydda i'n chwys diferol. Wedyn mae o'n digwydd! |
| Côr |
Gwarchod pawb! Wel, glywsoch chi! Mae honna'n ddawn Tu hwnt i bob dirnadaeth! Gad inni glywed mwy! |
| Jonah |
(Yn dechrau ei fwynhau ei hun.) Wel, ro'n i ar y clogwyn y diwrnod o'r blaen. Gorwedd ar fy nghefn ro'n i, yn edrach ar eroplên yn yr awyr. A dyma fi'n clywed bref. Beth oedd yna meddech chi? Oen bach, wedi mynd yn sownd yn y graig. Dyna ichi beth oedd o. Ac wrth ei ben o, yn disgwyl ei chyfle, andros o gigfran fawr. Roedd hi gymaint ag eryr bron. A phig tua saith modfedd o hyd. |
| Côr |
Faint, Jonah? Faint? |
| Jonah |
Wel, andros o big. A dyna fi'n meddwl. A chau fy nyrnau nes ro'n i'n chwys. A deud yn ddistaw, yn fy mhen fel tae: "Yli, Frân," medda fi, "dim un fodfedd yn nes," medda fi, "Rwy'n dy droi di'n garreg y munud yma!" medda fi. Ac yn sydyn, dyma hi'n fferru yn y fan a'r lle. Ac yn mynd yn rhan o'r graig... Mae ei siâp hi yna o hyd... Ond fedar neb ond yfi ei gweld hi! |
| Côr |
Roedd hynna'n antur hynod! Oedd yn wir! Paid â bod yn wylaidd. Jonah, gad inni glywed mwy. |
| Jonah |
Wel gan eich bod yn gofyn. Mi es i nofio ddoe. Roedd hi'n ddiwrnod braf a'r dŵr yn gynnes. A dyna fi'n nofio allan rhyw bedair milltir. |
| Côr |
Faint, Jonah, faint? |
| Jonah |
Wel, nid pedair efalla. Ond ymhell dros dri chan llath. Ac yn sydyn dyma'r gwynt yn chwythu a'r llanw'n codi. A minnau'n cael fy nghario ar y creigia. Fel arfer, fasa hynny'n poeni dim arna i. Ond fedar y nofiwr gora yn y byd wneud affliw o ddim os daw cramp i'w goesa. Mae o'n union fel lwmp o blwm. Wel, dyna ddigwyddodd i mi. Andros o gramp. Ro'n i'n meddwl i bod hi ar ben arna i. A'r creigiau du yn sgyrnygu dannedd. Yna, dyma fi'n gweld rhywbeth. Be meddech chi? Llambedyddiol. Andros o un. Cymaint â bustach. Mwy efallai. Cymaint â morfil! Wel mi wyddoch am lambedyddiol. Mae o'n greadur call. Ac yn dyner. Ac yn gyfaill i ddyn. Wel, dyma fi'n cau fy nyrna, a meddwl nes ro'n i'n chwys diferol. Gofyn iddo fo fy helpu, ─ dyna ro'n i'n 'i wneud. Ac yn sydyn dyma fo'n troi a nofio ataf fi. A gadael imi afael yn ei gynffon. A mynd â fi rhwng y creigia i'r dŵr tawel o dan y clogwyn. |
| Côr |
Wel, wel, mae'n anodd gwybod beth i' ddweud yn iawn, Ar ôl y fath adroddiad. Fe hoffem ofyn felly ─ Heb awgrymu dim, — a wyt ti, tybed, yn gorliwio? |
| Jonah |
Dydw i ddim yn gwybod be rydach chi'n 'i feddwl. |
| Pentrefwr 1 |
Llambedyddiol cymaint â bustach, aie! |
| Jonah |
Wel nid yn hollol run faint â bustach, efalla. Ond roedd o gymaint â merlyn. |
| Pentrefwr 2 |
Oedd ganddo fo bedola, tybed? |
| Pentrefwr 3 |
Oedd o'n gweryru? |
| Pentrefwr 1 |
A bwyta ceirch, a phori? |
| Jonah |
Wel dyna be ddigwyddodd. |
| Mae'r Pentrefwyr yn symud yn ffug-fygythiol at Jonah a'i bwnio o'r naill i'r llall. |
|
| Pentrefwr 1 |
Os ceist ti'r cramp, y ceiliog-dandi, sut gebyst fedraist ti afael yn 'i gynffon o? |
| Jonah |
Wel... hwyrach nad oedd y cramp ddim wedi gafael yno i'n llwyr. Ia, dyna fo. Mi ydw i'n cofio rwan, — ro'n i'n medru symud fy llaw dde! |
| Pentrefwr 2 |
Rwyt ti'n medru symud dy dafod bob amser, y jarff! |
| Pentrefwr 3 |
Baldorddi c'lwydda! |
| Jonah |
Ond mi ydw i'n deud wrthych chi. Mi fedra i wneud i betha ddigwydd. Petha gwyrthiol. |
| Pentrefwyr |
Be ddwedaist ti, — gwyrthiol? Gwyrthiol? GWYRTHIOL? |
| Jonah |
Wel, nid gwyrthiol, hwyrach. Rhyfeddol, — ia dyna fo, rhyfeddol. |
| Pentrefwr 1 |
Dim amdani, hogia, ond 'i roi o ar braw! |
| Pentrefwr 2 |
Cytuno. Dangos inni be fedri di 'i wneud, y cyw-consuriwr! |
| Jonah |
Wel, mi dria i fy ngora glas. Ond cofiwch, dydi o ddim yn gweithio bob tro. |
| Pentrefwyr |
O na! na! wrth gwrs! Wrth gwrs! |
| Jonah |
Reit... 'rhoswch am funud...! |
| Mae Jonah yn edrych o'i amgylch a gweld yr ysgubell. Daw syniad iddo, ac fe'i gwelir yn cau ei ddyrnau a meddwl yn ddyfal. |
|
| Pentrefwr 2 |
Be sy'n mynd drwy dy feddwl di? |
| Pentrefwr 3 |
Rhaid inni gael gwybod ymlaen llaw! |
| Jonah |
Welwch chi'r ysgubell acw? Mi ydw i'n ei gorchymyn i ddawnsio!... Ysgubell — dawnsia!... Dawnsia!... Dawnsia! (Saib.) |
| Pentrefwr 1 |
Be ydach chi'n 'i feddwl o hynna, hogia! |
| Pentrefwr 2 |
Tipyn o gamp! |
| Pentrefwr 3 |
Camp ysgubol ddwedwn i! |
| Jonah |
Ia, wel, dydi o ddim yn digwydd bob amser. |
| Pentrefwr 1 |
Dim ond pan fyddi di ar dy ben dy hun! |
| Pentrefwr 2 |
Rydyn ni wedi cael dy fesur di rwan, sgweiar! |
| Jonah |
Mi gewch chi weld rhyw ddiwrnod! Mi ga i fwy o barch bryd hynny! |
| Pentrefwr 3 |
Pam felly, jarff? |
| Jonah |
Ar ôl imi dyfu i fyny, mi ydw i am fod yn Broffwyd! |
| Côr |
Proffwyd! Proffwyd! Mae Jonah bach yn Broffwyd! Cryned y mynyddoedd: dychryned y moroedd: Arswyded holl genhedloedd y ddaear, Mae Jonah bach yn Broffwyd! Chwi ehediad y nefoedd: chwi bysgod y môr, Chwi fwystfilod ac ymlusgiaid oll, Dowch ac ymgrymwch mewn parchus ofn I Jonah bach y Proffwyd! Jonah bach y Proffwyd! |
| Jonah |
Mi gewch chi weld! Mi gewch chi weld! |
| Y Pentrefwyr yn ffurfio cylch. |
|
| Blaenor |
(Cellweirus.) Pwy ohonom yma'n awr A fydd bid siwr, yn Broffwyd Mawr! |
| Côr |
(Curo dwylo.) Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! |
| Blaenor |
Pwy, rhyw ddydd, a ddaw yn ôl I chwipio ein gwendidau ffôl? |
| Côr |
Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! |
| Blaenor |
Pwy yw'r sawl a fydd, rhyw dro Yn gyrru pechod du ar ffo? |
| Côr |
Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! |
| Blaenor |
Pwy sy'n mynd i achub cam Yr anffortunnus a'r dinam? |
| Côr |
Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! Jo-o-Jonah! JONAH! |
| Maen nhw'n gafael yn Jonah, ei godi i fyny a'i gario o amgylch y llwyfan, yna ymddengys ei nain, ond nid oes neb yn ei gweld ar y cychwyn. |
|
| Nain |
(Gweiddi.) Be sy'n mynd ymlaen yma?... Be ydach chi'n 'i wneud? (Gweiddi'n uwch.) Ydach chi'n clywed y rabscaliwns coman? Be ydi'ch meddwl chi? (O'r diwedd maen nhw'n ei gweld ac yn distewi.) Rhowch yr hogyn yna i lawr, y munud yma! (Maent yn ufuddhau.) Jonah... tyrd yma. Wrth f'ochr. (Curo'r llawr â'i ffon.) Beth oeddyn nhw'n 'i wneud iti? |
| Jonah |
(Anfodlon.) O dim byd, Nain. Tipyn o hwyl ─ |
| Nain |
Hwyl, by-be! Dim rhaid iti ddeud gair. Digon hawdd gweld. Golwg arnat ti. Fel taet ti wedi cael dy dynnu drwy ddrain. Edrych ar dy ddillad! (Wrth y lleill.) Ydach chi'n gall deudwch? Yr hwliganiaid digywilydd! Y cnafon powld! Giang fawr yn erbyn un! Llwfrgwn! (Mae'n pwyntio at un o'r Côr gyda'i ffon.) Cau di dy geg, y gwalch! |
| Pentrefwr 1 |
Ddeudis i run gair! |
| Nain |
Dim gwahaniaeth. Dydw i ddim yn lecio dy wep di. (Codi ei ffon a nesu atynt.) Heglwch hi adre, y rebals, cyn ichi gael blas y ffon yma! (Pawb yn cilio rhagddi a hithau'n eu dilyn dan chwifio'i ffon yn fygythiol.) O'm golwg i! Am adre! Y munud yma. Gwadnwch hi! (Pawb yn rhedeg ymaith.) Tacla! Sbwriel!... Caridyms! (Dod yn ôl at Jonah.) Wyt ti'n siwr dy fod ti'n iawn? |
| Jonah |
Ydw... Doeddyn nhw ddim o ddifri, Nain! |
| Nain |
Hy!... A pheth arall, ble rwyt ti wedi bod? Chwilio pob man amdanat. Ar biga drain ers oria. Does dim yn waeth na phryder, mi fydda i'n dweud bob amser. Fuost ti ar ben y Clogwyn yna eto, a minnau wedi rhybuddio gymaint arnat ti? |
| Jonah |
Ond Nain...! |
| Nain |
Os ei di'n agos yna eto, mi gei di flas y ffon yma ar dy ben-ôl, wyt ti'n deall? |
| Jonah |
Ydw, Nain. |
| Nain |
Ia, wel, dyna fo. Tyrd adre rwan. Mae'n siwr dy fod ti bron â llwgu. |
| Jonah |
Reit, Nain. |
| Nain |
(Mynd.) O'r gora... Paid â thin-droi. Mae'r tear y bwrdd... Wyt ti'n clywed? |
| Jonah |
Ydw, Nain... Ewch chi gynta. Mi reda i ar eich ôl chi mewn munud. |
| Nain |
Hy! |
| Mae'r hen wraig yn mynd oddi ar y llwyfan. Eistedd onah yn fyfyrgar am ennyd neu ddau. Yna, mae rhywbeth yn peri iddo droi. Mae'n neidio i fyny pan wêl yr ysgubell yn codi a dechrau dawnsio. |
|
| Jonah |
(Rhedeg allan.) Nain!... Nain!... Nain! |
| Tywyllwch. Miwsig. |