| GOLYGFA Mae'r llwyfan wedi ei rannu'n dri ─ mae golygfa llys ynadon yn y cefn, yna cynulleidfa y llys ac ar y dechrau mae blaen y llwyfan yn wag. Cyn codi'r golau mae pawb yn ei le yn barod ar wahân i'r ynadon. Pan ddaw'r golau, clywir cymeradwyaeth swnllyd gan aelodau'r oriel gyhoeddus. Mae un ohonynt ar ei draed yn eu hannerch. |
|
| Robin |
Ac yn fwy na hynny mae'r achos hwn yn garreg filltir yn hanes brwydr yr unigolyn. Mi glywsoch i gyd am 1984, police state a gormes gwladwriaeth ─ mae a wnelo'r achos hwn a hynny i gyd. Nid achos cyffredin o ddwyn ydi hwn, nid dwyn arwydd ydi'r cyhuddiad y dylai'r ynadon drwodd fanna ei ystyried ond y cyhuddiad o sefyll dros iaith, sefyll dros hawliau a sefyll dros gyfiawnder i'r unigolyn. (Cymeradwyaeth a gweiddi.) |
| Sian |
Rhyddid i'r unigolyn! |
| Robin |
Mi rydan ni'n mynd i sefyll dros ein hawliau. |
| Clerc |
(Gan godi ar ei draed.) Mi fyddwch chi'n sefyll yn rh'wla arall os na fyddwch chi'n byhafio. Rwan, gawn ni dipyn o drefn. |
| Robin |
Newid y drefn sy' isho. |
| Clerc |
Byddwch ddistaw neu fe fyddwch chi'n gorfod gadael. |
| Sian |
Ond mae gennon ni hawl i leisio'n barn. |
| Clerc |
'Does gennoch chi ddim hawl i godi trwbwl. |
| Robin |
Tŷ cyhoeddus ydi llys barn, a mae gennon ni... |
| Clerc |
Tŷ cyfiawnder ydi llys barn, nid syrcas i bobol fel chi. Does gennoch chi'r bobol ifanc 'ma ddim parch at ddim byd. |
| Gwyn |
Yn wahanol i fel roeddach chi ynte? |
| Clerc |
Mi rwyt ti'n dipyn o lanc yn 'dwyt? ─ Wel, gwranda di ar hyn, o leia' mi roeddan ni'n dangos parch at rywun arall... |
| Gwyn |
Parch at arch rhywun arall. |
| Robin |
Gawn ni dipyn o dawelwch er mwyn dyledus barch at gyfiawnder, yr hwn a'n gadawodd ni mor ddisymwth. |
| Sian |
Gorffwysed mewn hedd. |
| Gwyn |
Heddwch i'w lwch o. |
| Clerc |
Trefn! Dipyn o drefn yn y llys os gwelwch yn dda. Sefwch... |
| Gwyn |
...ar ganiad y corn gwlad! |
| Clerc |
Sefwch i'r fainc... |
| Robin |
...y ddawns flodau. |
| Daw'r ynadon i mewn yn gwisgo hetiau blodeuog. |
|
| Clerc |
Gawn ni DREFN yn y lle 'ma... |
| Robin |
Hist rwan, does dim eisiau gweiddi yn nagoes? |
| Sian |
A oes heddwch? |
| Pawb: |
HEDDWCH! |
| Gwyn |
Gorffwysed y llys yn hedd ei gyfiawnder. |
| Clerc |
(Wrth yr ynadon.) Barchus Ynadon? (Yna'n troi at y gynulleidfa.) Wnaiff y diffynydd sefyll? (Saif Robin.) |
| Cadeiryddes y Fainc |
(Pesychiad bach.) Mi rydan ni fel ynadon yn cael Robin ap Edwart yn euog o ladrad a gwneud difrod maleisus i eiddo'r Weinyddiaeth Drafnidiaeth. (Y gynulleidfa'n bwio.) Ond, gan ein bod yn credu ei fod yn sefyll ar dir moesol arbennig, rydym yn gytun ein bod yn ei ryddhau'n ddiamod... |
| (Y gynulleidfa'n cymeradwyo ac yn cychwyn canu 'Fe orchfygwn ni'.) |
|
| Clerc |
Tawelwch! Pa achos sy'n dod nesa' offisar? |
| Offisar |
Un Samuel Jones, Llantraeth syr. |
| Robin |
(Wrth ei gynulleidfa:.) Canlyniad gwych! Mae hyn wedi bod yn fuddugoliaeth fawr i'n hymdrech ni. (Cymeradwyaeth.) |
| Clerc |
Os bydd 'na fwy o drwbwl, mi fydda i'n clirio'r cyfleusterau cyhoeddus... |
| Sian |
Yr oriel gyhoeddus 'dach chi'n feddwl. |
| Clerc |
Dewch a'r diffynydd i'r llys. |
| Daw'r Offisar a Samuel Jones i mewn. Mae Sami'n edrych ar goll braidd. |
|
| Robin |
'Gaf i apelio arnoch i aros yn eich llefydd am fymryn eto. Mae Iago ap Rhydderch ─ ymgyrchydd arall ger bron yn nes ymlaen ac mi rydan ni isho cymaint o gefnogaeth ag sy'n bosibl iddo fo. |
| Clerc |
Rhowch o i eistedd yn fanna wrth Ben Little, Offisar. |
| Un o'r Gynulleidfa |
Hei dwi'n nabod hwn. |
| Un arall |
Ia, dod o'r seilam mae o. Nytar ydi o. |
| Clerc |
(Wrth yr ynadon.) Cyn cychwyn ar yr achos hwn mi garwn i chi, barchus ynadon, wrando ar dystiolaeth seicolegydd am gyflwr meddyliol y diffynnydd. (Gan amneidio.) Doctor? |
| Doctor |
Mi rydw i wedi astudio'r person hwn yn ofalus iawn ─ mae o dan fy ngofal personol i yn yr ysbyty. Ces diddorol iawn, iawn. Elfennau o'r clefydau nosophobia, ffilophobia a ffrwadophobia'n perthyn iddo fo. Eithriadol! Meddwl plentyn er ei fod o yn tynnu at ei drigain. Wedi ei fagu gan ei nain mae'n debyg, ─ er nad ydan ni'n siwr os oedd hi'n perthyn drwy waed. Diddorol 'dach chi'n gweld. Wedyn mi rydan ni wedi cael llawer o dystiolaeth gan gyn-athrawon, gan gyfoedion oedd yn yr ysgol hefo fo ─ a gwahanol aelodau o'i gymdeithas leol o... |
| Mae'n rhannu adroddiadau i'r ynadon a'r clerc tra mae'r gynulleidfa yn siarad ymysg ei gilydd. |
|
| Un o'r Gynulleidfa |
(A'i fys ar ei dalcen.) Mae o'n honco bost. |
| Robin |
Dod o'r dre ar un bys wedyn aros oria' yn y bys stop am y bys nesa'n ôl i'r dre! |
| Sian |
Ie, rwy'n cofio nawr ─ roedd o'n arfer rhedeg ar ôl plant bach efo ffon a nhwtha'n gneud dim byd ond cael dipyn o hwyl. |
| Un arall |
Doedd o ddim yn saff iawn efo hen bobol chwaith. Wyddech chi ddim be wna' i o nesa. Doedd o'n gneud dim ond hel ei draed o gwmpas y lle. |
| Robin |
Roedd o'n byw ac yn bod yn y dymp yn hel petha roedd pawb call yn eu taflu i ffwrdd. |
| Un arall |
Roedd o'n berig i iechyd y lle 'ma ─ yn fudur ac yn drewi. Ych a fi. Mi roedd hi'n hen bryd iddyn nhw fynd â fo i ffwrdd wir. |
| Doctor |
Felly mi garwn argymell fod y llys yn ystyried Samuel Jones yn ddiffygiol ei feddwl ac yn un nad yw'n gyfrifol am ei weithrediadau. |
| Clerc |
Mae hynny'n golygu na chaiff o bledio na thyngu llw, na gofyn nac ateb unrhyw gwestiwn na'i gael yn euog na chael ei gosbi chwaith. Mi fydd y cyfreithiwr Ben Little yn ymddangos ar ei ran. |
| Ben |
(Mae'n deintio ymlaen, wedi ei wisgo'n smwdd ac yn siarad llediaith.) Y mae Mr Samuel Jones yn bresennol yn yr achos, barchus ynadon, achos mae e'n ddigon yn ei synwyrusrwydd iddo fe adnabod beth sy'n mynd ymlaen. Ond, ond y fi fydd yn deud y siarad achos rwy'n ei wybod e ers blynyddoedd. |
| Clerc |
Cyhuddir Samuel Jones o ddwyn côt fawr ar y degfed o Awst y flwyddyn hon, côt o eiddo David Howells. P.C. Davies? |
| Sami |
Dwi'n oer! (Gan godi'i law fel plentyn mewn dosbarth.) |
| Clerc |
Ben Little! Wnewch chi gadw eich cleiant dan reolaeth? Does ganddo fo ddim hawl i ddeud dim byd ─ mae hynny er ei les ei hun. (Troi at P.C.) P.C. Davies? |
| P.C. Davies |
(Yn fecanyddol.) Rwy'n tyngu 'mod i'n deud y gwir, yr holl wir a dim ond y gwir; P.C. 73, plismon pentra Llantraeth. Yn y ffors ers ugain mlynedd... (I gyd ar un gwynt; yna'n arafach.) ... byth wedi cael dyrchafiad. Dim lot o betha'n digwydd o gwmpas Llan 'cw, dach chi'n gweld, heb gael siawns i ddangos fy... |
| Clerc |
(Yn cychwyn blino.) Gawn ni fynd yn ôl at yr achos dan sylw, P.C. Davies? |
| P.C. Davies |
Ia...wrth gwrs. Do, mi ges i fy nghyfla fis Awst diwetha. Mi ddôth ar blat... |
| Clerc |
Beth yn union rwan cwnstabl? |
| P.C. Davies |
Wel... (cychwyn yn bendant, wedyn edrych yn blanc)... ym... wel, sgiwsiwch fi. |
| Mae'n tynnu ei lyfr nodiadau allan o'i boced a throi i'r dudalen gywir. Mae'n darllen yn fawreddog. |
|
| P.C. Davies |
Ar y degfed o Awst y flwyddyn hon am bedwar munud wedi tri yn y prynhawn, fe gefais neges ffôn oddi wrth Mr David Howells yn dweud fod ei gôt wedi ei dwyn o'i fodur tra roedd o'n nofio. Euthum ar fy union i'r fan lle roedd modur Mr Howells a gofynais iddo ddychwelyd i'r swyddfa gyda mi. Nepell o'r fan fe waeddodd Mr Howells, 'Dacw hi', gofynnais innau 'Beth?' 'Fy nghot wrth gwrs', atebodd gan gyfeirio'i fys at ddyn yn cysgu wrth ochr y ffordd gyda chôt fawr amdano. |
| Clerc |
(Pwyntio at gôt gan yr Offisar.) Ai hon oedd y gôt? |
| P.C. Davies |
Ie. |
| Clerc |
Ewch ymlaen. |
| P.C. Davies |
Diolch. Wel, euthum allan o'r car ac at y dyn a gwelais mai Sami So...mai Samuel Jones ydoedd. |
| Clerc |
Mi roeddach chi'n ei nabod felly? |
| P.C. Davies |
Yn rhy dda mae gen i ofn. Dwedais wrtho am dynnu'r gôt a dod gyda mi heb ddim nonsens. |
| Ben |
Esgeuluswch fi, a wnaiff y llys nodi rhagfarn P.C. 73? |
| P.C. Davies |
Nid rhagfarn, ond precoshyns ─ mi rydw i wedi cael trafferth gyda fo o'r blaen. |
| Clerc |
Oedd o'n anystywallt y tro yma? |
| P.C. Davies |
Na, mi ddoth fel oen. Mi wyddwn ei fod o'n mynd i'r seila... i'r sbyty am driniaeth ddwywaith yr wythnos ac mae o wedi bod yn reit dawal ers iddo ddechra ca'l rheiny. |
| Clerc |
'Lwyddoch chi i'w gael o i ddeud rhywbeth? |
| Ben |
Esgeuluswch fi, ond 'doedd genno fe ddim hawl gan fe wyddai fe nad oedd fe yn normal. |
| Clerc |
Peidiwch â thorri ar draws o hyd. |
| P.C. Davies |
Na, ddwedodd o ddim byd. |
| Clerc |
Dim byd? |
| P.C. Davies |
Wel... wel, mi roedd o'n mwmial wrtho'i hun. |
| Clerc |
Am be'? |
| P.C. Davies |
Rwbath am y tywydd. |
| Clerc |
Beth yn union 'rwan? |
| P.C. Davies |
Wel... ei bod hi'n oer... |
| Clerc |
A sut dywydd oedd hi? |
| P.C. Davies |
Un o'r dyddiau poethaf yn Awst. |
| Clerc |
Dwi'n gweld...diddorol iawn. |
| Doctor |
Os oedd meddwl abnormal Samuel yn deud ei fod o'n oer... |
| Y golau'n tywyllu a llais Sami i'w glywed yn fain dros yr uchelseinydd yn dweud 'Dwi'n oer... dwi'n oer..." gan gryfhau fel mae'r doctor yn mynd rhagddo. |
|
| Doctor |
...yna mi fyddai'i gorff o'n wirioneddol oer. Roedd hyn yn mynd yn ôl i'w blentyndod o mae'n debyg ─ diddorol wyddoch chi ─ ac mae o i'w weld drwy'i lencyndod o adeg y rhyfel hefyd diddorol iawn... |
| Clywir Sami'n dweud 'Dwi'n oer...dwi'n oer!" nes ei fod yn gweiddi'n niwrotig. Mae tywyllwch llwyr ar ôl geiriau'r Doctor ─ digon o amser i rai o'r gynulleidfa yn y llys i adael y llwyfan. Cwyd sbot o olau ar ochr flaen chwith y llwyfan lle mae Sami yn ei gwman. Ar ôl i'r llais dros yr uchelseinydd orffen, daw rhai o gynulleidfa'r llys i flaen y llwyfan mewn dillad plant. Mae'r golau'n codi arnynt ac maent yn dawnsio mewn cylch gan weiddi-canu 'Sami bach yn oer, Sami bach yn oer!' Yna daw clerc y llys ─ mae wedi tynnu ei siwt a'i dei ac mae'n gwisgo trowsus bach; P.C. Davies ─ mae'n gwisgo cap ysgol yn lle helmed ac wedi rowlio ei drowsus i fyny at ei bengliniau, a'r Doctor sydd hefyd mewn dillad plentyn, ymlaen at weddill y plant. Mae'r golau'n ehangu i gynnwys canol y llwyfan ond gan gadw golygfa'r llys yn y tywyllwch os yn bosibl. |
|
| Clerc |
(Yn rhedeg i ganol cylch y plant.) Brysiwch, brysiwch ─ mae hi'n dod. Hei, rho'r gadair na'n fanna yli. (Mae dau o'r plant yn dod a chadair Sami o olygfa'r llys i flaen y llwyfan.) Na, tro hi rownd fel arall. (Mae'n wynebu'r gynulleidfa rwan.) ... Ia, dyna chi. Brysiwch rwan ─ i ffwrdd oddi wrthi ─ mae Annie Pi-Pi'n trwsus yn dod. |
| Daw Cadeiryddes y Fainc i mewn fel Annie gyda sgarff rownd ei llygaid a'i breichiau allan yn ymbalfalu ei ffordd. Mae'r plant yn rhedeg o'i chwmpas. |
|
| Plant |
Annie Pi-Pi'n trwsus! Annie Pi-Pi'n trwsus! |
| Annie |
(Mewn tempar.) O, stopiwch, STOPIWCH! Fydda i ddim yn chwara' os ydach chi'n galw enwa' arna'i... (Y plant yn chwerthin am ei phen.) STOPIWCH! Neu 'fydda i ddim yn chwara... (Mae'n dechrau tynnu'r sgarff i ffwrdd.) |
| Clerc |
O cê hogia, gadwch lonydd iddi am rwan i ni gael mynd ymlaen efo'r gêm. Cym on Annie ti'n oer, oer ar hyn o bryd... |
| Annie |
(Cerdded tua cefn y llwyfan.) Sut ydw i rwan? |
| Plant |
Oerach! Oerach! |
| Annie |
(Mynd tua'r chwith.) Sut ydw i rwan ta? |
| Plant |
Oerach! Oerach! |
| Un ohonynt |
O, Annie, ti'n dda i ddim... |
| Annie |
Peidiwch â galw enwa' arna' i ne'... |
| Clerc |
Ty'd o'na Annie, tria rhwla arall... |
| Annie |
Ffordd yma 'ta? (Mynd tua'r gadair.) |
| Plant |
C'nesu! C'nesu! |
| Clerc |
Dal ati, Annie ─ mi rwyt ti bron â bod yno. |
| Plant |
Poethi! Poethi! (Mae Annie'n rhoi 'i llaw ar y gadair ac yna'n eistedd arni.) Hwre! |
| Annie |
(Gan dynnu'r sgarff.) Hy, mi roedd hynny'n hawdd. Pwy sy' nesa? |
| Clerc |
Reit, tro pwy ydi hi rwan? |
| Un o'r plant |
Tro fi! Fy nhro i ydi hi rwan! |
| P.C. Davies |
Nage ddim boi bach ─ mi gest ti dy dro ar fy ôl i ddwytha... |
| Doctor |
Dwi heb gael tro ers lot... |
| P.C. Davies |
Cau dy geg! |
| Clerc |
(Gan neidio i ben y gadair.) O hist, hist! Mi wna i ddewis 'ta am ych bod chi mor anhrefnus. |
| Un o'r plant |
Nage ─ dewis yn iawn efo ini-mini-maini-mô. |
| Clerc |
Fi 'di boss y gêm ─ mi wna i ddewis... (Edrych o'i gwmpas.) Gadewch i mi weld rwan. |
| Un o'r plant |
Hy, dewis ei gariad wneith o ─ watsia di rwan. (Gweddill y plant yn ategu hyn a bwian y clerc.) |
| Clerc |
Nage ddim. (Mae'n gweld Sami.) Hei, dwi'n gw'bod pwy fydd nesa' ─ sbiwch pwy sy'n fan'na! (Mae'n dod i lawr oddi ar ei gadair a mynd drwy ganol y plant at Sami yng nghornel chwith y llwyfan.) Sbiwch wir. Dowch yma. (Sami'n crynu fwyfwy wrth i'r plant gasglu o'i amgylch.) Sami-babi-mami! Wyt ti isho gem Sami? Wyt ti isho sgarff rownd dy lygaid? |
| Sami |
(Crebachu mwy eto.) Na...na...agoes. Gadwch lonydd i fi... dwi ddim isio. |
| Clerc |
Pam? E? Be wyt ti'n mynd i'w wneud 'ta? |
| Sami |
(Gan godi.) Dwi... dwi am fynd i'r clas-rwm. |
| Un o'r plant |
(Gan ei dynnu'n ôl i lawr.) Ond chei di ddim. Mae hi'n amser chwara' rwan. |
| P.C. Davies |
Ia, chei di ddim ond row gan Miss. (Gan roi cic iddo.) |
| Clerc |
(Fel petai'n cael gweledigaeth sydyn.) Ho! mi wn i ─ dwi'n ei dallt hi rwan. Hen gena slei wyt ti ynte Sami? Sam slei... (Troi at y lleill.) Wyddoch chi be mae o am wneud? |
| Un o'r lleill |
Be? |
| Clerc |
Mae o... yn mynd i'r clastrwm... i lyfu Miss Robyts. Titsiars pet ─ dyna be ydi o. Titsiars pet ynte Sami? |
| Sami |
Na...na. |
| Clerc |
Dal bag i Miss Robyts, agor drws i Miss Robyts, rhoi llyfra allan i Miss Robyts, hel llyfra fewn i Miss Robyts, dod a bloda i Miss Robyts. Titsiars pet! |
| Plant |
Titsiars' pet! Titsiars' pet! |
| Sami |
Wnes i 'rioed... naddo... NADDO! ( Saib.) |
| Clerc |
(Yn ddistaw a milain.) Na, dwi'n gw'bod. Dwyt ti ddim yn pet siŵr iawn. A deud y gwir, dydi Miss Robyts ddim dy lecio dy di o gwbwl. |
| Un o'r merched |
Dwi wedi clywed hi'n deud wrth Mistar Williams dy fod ti'n rêl niwsans a'i bod hi wedi cael llond bol ohonat ti. |
| P.C. Davies |
Mae hi'n deud dy fod ti'n hen hogyn bach budur. |
| Un arall |
Ia, hen fochyn bach. Byth yn mynd i'r tŷ bach pan ddyliat ti. Fatha Annie Pi-Pi'n trwsus! |
| Annie |
Hei, paid a galw enwa' ne'... |
| Clerc |
Na, mae o'n llawar iawn gwaeth. |
| Un arall |
A mae Miss Robyts yn gwylltio efo ti. |
| Clerc |
Ia, fel hyn... (Dynwared llais uchel hen ferch.) Ow! Beth ar wyneb y ddaear ydi'r ogla 'ma? Ow! Pwy wnaeth yr ogla drwg 'ma? |
| Plant |
(Mae pawb ond Sami mewn dwy res gweddol ddestlus rwan yn cogio bod mewn dosbarth.)Samuel Jones, Miss Robyts. |
| Clerc |
Ow, yr hen hogyn bach drwg. Samuel, dowch ata i'r funud hon. Dewch yma, Samuel Jones. (Mae'r plant yn ei wthio ato.) Chi wnaeth yr hen ogla drwg ych-a-fi yna eto Samuel Jones? (Saib.) Atebwch fi! |
| Sami |
Ia... y... ia, Miss Robyts. |
| Clerc |
Gadewch i mi weld. (Ei droi rownd ac edrych lawr ei drowsus.) Ow, dear me! YCH-A-FI! Yr hen fochyn bach budur, budur, budur. (Mae'n ei daro ar draws ei ben ol.) Samuel Jones, pam ych bod chi'n baeddu'ch trowsus o hyd ac o hyd ac o HYD! Does gennoch chi ddim ofn codi'ch llaw yn nagoes? |
| Sami |
(A'i ben i lawr.) Nagoes, Miss Robyts. |
| Clerc |
Ac mi wyddoch chi lle mae'r tŷ bach? |
| Sami |
Yndw, miss. |
| Clerc |
Wel, pam 'ta? ( Saib.) Wir, dydi'r ddynas 'na ddim ffit i edrach ar ôl ci heb sôn am hogyn bach. |
| Sami |
Nain? |
| Clerc |
Nain wir. Hen ddynas wyllt o'r coed fasa'n nes ati. Mi fydd yn rhaid i mi ei riportio hi a mynd a thi i'r cartra' lle cei di ofal go iawn. |
| Sami |
Ond mae tŷ nain yn gynnas. (Y Clerc yn troi'i gefn amo.). |
| P.C. Davies |
O! Miss! Mi wnaeth Sami dynnu stumia hyll arnoch chi rwan. |
| Sami |
Na...addo. |
| Clerc |
Ow, yr hen hogyn bach drwg ─ mi ddysga i di... |
| Sami |
Ond mae o'n deud clwydda! |
| Clerc |
(Gan droi at P.C. Davies) Wel? |
| P.C. Davies |
Dwi'n deud y gwir i gyd, Miss. |
| Clerc |
Dydi plant da ddim yn deud clwydda. (Wrth Sami.) Dim ond plant drwg sy'n gneud hynny. Dos i sefyll yn y gornal tra bydda i yn dysgu'r plant da i sgwennu. Dim ond plant da sy'n cael dysgu sgwennu a gneud syms. Plant da sy'n cael dysgu darllen. Plant da sy'n cael testimonial i gael job dda. Ond mae plant drwg yn mynd i drwbwl. Rwan dos i'r gornal... |
| Sami |
Ond dwi'n oer yn y gomal, Miss... |
| Mae'r plant yn gadael rhesi'r 'dosbarth' ac yn rhedeg o amgylch Sami. Exit y Doctor. |
|
| Plant |
Sami bach yn oer! Sami bach yn oer! |
| Un ohonynt |
Wyt, mi rwyt ti'n oer, Sami. (Gan glymu'r sgarff am ei lygaid.) Rwan, chwilia am y gadair. |
| Clerc |
(Yn ei lais plentyn yn awr.) Ia, chwilia am y gadair Sami. (Mae'n gafael yng nghefn y gadair a'i phwyntio at Sami.) Fan hyn yli ─ fan hyn Sami. |
| Plant |
C'nesu! C'nesu! |
| Sami |
Dwi'n chwilio... dwi'n chwilio... |
| Plant |
Poethi! Poethi! |
| Sami |
(Gan roi un llaw ar y gadair.) Dwi wedi'i chyrraedd hi! (Mae'n gwenu'n braf wrth baratoi i eistedd ynddi ond ar y funud olaf mae'r Clerc yn chwipio'r gadair i ffwrdd oddi tano ac mae'n disgyn ar ei gefn ar lawr i swn chwerthin y plant.) |
| Clerc |
Ha! ha! Dydi o ddim mor hawdd a hynny, Sami bach. Fan hyn mae hi yli. |
| Sami yn cychwyn ato eto ─ tua chornel chwith y llwyfan a'r un peth yn digwydd eto. Ar ôl iddo ddisgyn yr ail waith, nid yw'n codi tan i'r plant fynd allan i'r chwith efo'r gadair yn gweiddi 'Sami bach yn oer, Sami bach yn oer' ac i un ohonynt gymryd y sgarff oddi ar ei lygaid cyn mynd. Fel mae sŵn y plant yn distewi, daw Siopwraig i mewn o'r chwith i flaen chwith y llwyfan, yr Helth Inspector i mewno'r dde i ganol y llwyfan a'r Doctor i mewn o'r dde i flaen dde y llwyfan. Maent yn cario bwrdd neu ddesg fechan bob un gyda rhowlyn o bapur linen wedi ei binio i flaen pob desg. Yn union cyn dechrau siarad maent yn gollwng y rhowlyn o'u blaenau. Byddai'n medru bod yn effeithiol pe gellir cael sbot yn dilyn Sami o'r naill i'r llall. |
|
| Siopwraig |
(Mae'n dad-rowlio ei phoster, ac arno mewn llythrennau bras mae 'Yn eisiau: llanc cryf, gweithgar.) Yn eisiau, llanc cryf, gweithgar i gario allan o'r siop. Un parod ei wên a pharod ei wasanaeth sy'n nabod yr ardal yn dda ac yn fodlon gweithio gyda'r nos ac ar Sadyrna'. Rhoddir tal yn ôl y cyfrifoldeb y rhoddwn arno. (Pesychiad bach, ac yna ail-gychwyn ar yr hysbyseb.) Yn eisiau, llanc cryf... |
| Sami |
(Sy'n dangos cryn ddiddordeb erbyn hyn.)| Sgiwsiwch fi, miss... |
| Siopwraig |
Noswaith dda...beth alla i wneud i chi? |
| Sami |
Mi rydach chi isho hogyn meddech chi... |
| Siopwraig |
(Yn bendant.) Llanc cryf, gweithgar sy' gen i isho. |
| Sami |
Wel, mi rydw i'n gryf. Sbiwch. (Dangos ei freichiau.) A dwi wedi arfer codi petha trwm... a... a ma' nain yn deud na welodd hi fy math i am dorri coed. Mi fedra'i... |
| Siopwraig |
Mi rwyt ti wedi gadael yr ysgol, debyg? |
| Sami |
Do, ers talwm. |
| Siopwraig |
A be' fuost ti'n ei wneud ers hynny? |
| Sami |
Y... dim byd lot. Anodd cael gwaith wyddoch chi... ond, mi ron i'n gneud dipyn o gwmpas y ty adra... |
| Siopwraig |
(Yn sgwennu ar gerdyn.) Rwan, elli di ddeud wrtha i lle mae'r ty yma pe taswn i eisiau i ti fynd a neges yno ar gefn dy feic? |
| Sami |
(Yn cymryd y cerdyn.) Ond... ond 'does genno'i ddim beic... |
| Siopwraig |
Beic y siop fyddi di'n 'ddefnyddio siŵr iawn. |
| Sami |
Ond dydach chi ddim yn dallt... |
| Siopwraig |
(Yn siarp.) Beth na fedra i mo'i ddallt? |
| Sami |
Fedra i... wel, fedra i ddim reidio beic... |
| Siopwraig |
Ddim reidio beic! Llanc dy oed ti yn methu mynd ar gefn beic! Mi rwyt ti yn tynnu 'nghoes i, yn dwyt? Gwylia di... |
| Sami |
Nachdw! NACHDW! Dwi'n deud y gwir. |
| Saib. |
|
| Sami |
Fuodd gen i erioed feic. 'Na'th neb brynu un i mi erioed... a 'doedd 'run o'r plant eraill yn gadael i mi gael tro ar eu beicia' nhwtha chwaith. |
| Siopwraig |
Dwi'n gweld. Wel, darllen hwnna beth bynnag i mi gael gweld os wyt ti'n gw'bod lle mae o. |
| Saib. Nid yw Sami'n edrych ar y cerdyn. |
|
| Siopwraig |
Wel, darllen o. |
| Sami |
Ond dydach chi ddim yn dallt. |
| Siopwraig |
Be nad ydw i'n ei ddallt 'tro yma? |
| Sami |
Ond... 'fedra i ddim darllen. |
| Siopwraig |
Ddim... ddim darllen. |
| Saib. |
|
| Siopwraig |
Ond be' fuost ti'n ei wneud yn yr ysgol 'ta? E? |
| Sami |
Ond... mi 'roeddan nhw'n fy ngyrru i i'r gornel. |
| Siopwraig |
Hogyn drwg ia? Hogyn drwg oeddat ti yn yr ysgol. |
| Sami |
Nhw oedd yn... |
| Siopwraig |
Wel, dwi ddim isho hogyn drwg yn fy siop i. Dwi isho un cyfrifol, un sy'n barod ei wên a'i wasanaeth. Yn eisiau, llanc cryf, gweithgar sy'n medru reidio beic a darllen. |
| Mae'r Helth Inspector yn gollwng ei rhowlyn o flaen ei desg ac arno mae'r geiriau 'Yn eisiau, gofalwr tai bach'. |
|
| Inspector |
Yn eisiau, gofalwr tai bach yng nghyfleusterau cyhoeddus y dre'. Rhaid iddo fod yn gyfarwydd a glanhau, newid papur a delio ag unrhyw fandaliaeth. Ni fydd cyflog ond dylai'r gofalwr wneud ceiniog go lew o gael tips gan ymwelwyr. Yn eisiau, gofalwr tai bach... |
| Sami |
(Sydd wedi symud ati hi erbyn hyn.) Tybad fedrwch chi ddeud wrtha i... |
| Inspector |
Helo, ymgeisydd ar gyfer y swydd ia? |
| Sami |
Ia, dyna chi. |
| Inspector |
Enw? |
| Sami |
(Yn eiddgar.) Samuel Jones. |
| Inspector |
Profiad blaenorol? |
| Sami |
E? |
| Inspector |
Fuest ti'n g'neud y math yma o waith o'r blaen? |
| Sami |
Fi oedd yn carthu cwt y ci adra... |
| Inspector |
Paid ti a meiddio a chymharu ein tai bach ni a chwt dy gi di adra 'ngwas i. Wyt ti'n sylweddoli bod rhain yn rhai cyhoeddus ─ yn adlewyrchiad o gymeriad y dre? Mae'n rhaid iddyn nhw fod yn lan ac yn foethus ─ meddal nid papur sglein sydd ynddyn nhw. Wyt ti'n debol i le fel'na, 'ddyliet ti? |
| Sami |
Dwi ddim yn gwbod... |
| Inspector |
Fedri di ddelio efo fandaliaeth? |
| Sami |
(Gan droi i ffwrdd.) Dwn 'im. Dwn 'im. |
| Inspector |
Fedri di ddarllen y sgwennu ar y wal? |
| Sami |
Na fedra. |
| Inspector |
Fedri di son am y gwahaniaeth rhwng papur meddal a phapur sglein? |
| Sami |
Na fedra. |
| Inspector |
Fedri di... |
| Sami |
Na fedra! Na fedra! (Saib.) |
| Inspector |
(Yn ddistawach.) Pam na wnei di ymuno â'r armi 'ngwas i? Mi fydd pawb yn gorfod g'neud hynny toc, felly waeth dy fod ti ym mlaen y ciw ddim. |
| Mae'r Doctor yn dadrowlio'r hysbyseb ar flaen ei ddesg ac arno mae'r geiriau: 'Yn eisiau: Dynion i'r Armi.' |
|
| Doctor |
Isho ymuno a'r armi ia? Wel, maen nhw'n cymryd rwbath ond iddyn nhw basio'r medical yn gynta ti'n gweld. Rwan agor dy geg a deud "A". |
| Sami |
A. |
| Doctor |
Yr argian fawr, mi roedd hwnna'n swnio'n wag. Tria fo eto. |
| Sami |
Aaa. |
| Doctor |
Mm. Wyt ti wedi gweld doctor o'r blaen, Sami? |
| Sami |
Naddo, 'rioed. |
| Doctor |
Mae gen i lythyrau gan athrawon ysgol fan hyn ac un gan dy blismon pentra di ac yn ôl be' maen nhw'n ddeud, mi ddylat ti fod wedi gweld un ers blynyddoedd. Be' ydi dy broblem di, Sami? |
| Sami |
Dim byd... dim byd, dwi'n iawn. |
| Doctor |
Be' wyt ti'n da yn fa'ma 'ta? |
| Sami |
Isho mynd i'r armi. |
| Doctor |
Methu cael job, ia? (Saib.) Agor dy grys. |
| Sami |
(Camu'n ôl mewn dychryn.) Na... na wna. |
| Doctor |
Paid a dychryn. Dim ond gofyn i ti agor dy grys wnes i. Dim ond eisiau testio curiadau dy galon di 'rydw i. Rwan agor... |
| Sami |
Na wna'. 'Wna' i ddim. |
| Doctor |
Ond pam? Be 'di'r matar? |
| Sami |
Mi faswn i'n oer wedyn yn baswn. |
| Doctor |
Oes gen ti ofn bod yn oer 'ta? |
| Sami |
(Yn grynedig gan grebachu i gornel dde'r llwyfan.) Oes, mae gen i. 'Gen i ofn bod yn y gornel hefyd achos dwi'n unig yn y gornel a mae rhywun yn oer os ydi o ar ei ben ei hun. |
| Saib. |
|
| Doctor |
Hym. Diddorol iawn. Mi rwyt ti'n ges arbennig iawn. 'Does 'na ddim lle i rai fel ti yn yr armi wrth gwrs, ond mi rwyt ti'n ddiddorol iawn. |
| Mae'r Siopwraig, Yr Helth Inspector a'r Doctor yn gafael yn eu byrddau a mynd allan. Clywir lleisiau'r plant dros yr uchelseinydd yn gweiddi-canu: Sami bach yn oer. Oeri! Oeri! OERI! Daw dwy ferch i mewn o ochr chwith y llwyfan, maent yn gwisgo dillad y 40au, llawer o golur, sgidia sodlau uchel a handbags. |
|
| Catherine |
'Esu, 'dwi 'di ca'l llond bol o'r hen le 'ma. |
| Anwen |
Mae o'n mynd dan 'y nghroen inna hefyd. |
| Catherine |
Mor dawal. |
| Anwen |
Ddim byd yn digwydd 'ma yntol. |
| Catherine |
Hen le oer. |
| Anwen |
A neb i gadw rhywun yn gynnas yn nag oes? |
| Catherine |
Mae o bron â 'ngyrru fi rownd y bend. |
| Anwen |
Hew, wyt ti mor ffrystrated â hynny? |
| Daw Megan i'r golwg. |
|
| Catherine |
Ond, chwara' teg Ann ─ mae hi'n galad arnon ni... |
| Anwen |
Yli, mae Meg yn dod ─ a mae hi'n gwenu fel giat. |
| Catherine |
Hy, cath wedi cael ei chaneri neithiwr debyg. |
| Megan |
Haia, smai? |
| Anwen |
Mae Catherine down yn y dymps. |
| Catherine |
Mae'n galad ar rei 'sdi. |
| Megan |
Be' ti'n feddwl? |
| Anwen |
Sut oedd Dafydd neithiwr? |
| Catherine |
'Roedd hi'n galad arno fynta hefyd dwi'n siŵr. |
| Megan |
Be' gyth... |
| Catherine |
Am fod 'i 'leave' o wedi gorffen o'n i'n 'i feddwl siŵr. Nôl i'r ffrynt heddiw ia? |
| Megan |
Ia. |
| Catherine |
Join ddy clyb 'ta, 'ngenath i. |
| Megan |
Be'? |
| Catherine |
Clwb dim dynion 'de? 'Does 'na 'run i'w ga'l yn unlla 'sdi. |
| Anwen |
Hei, paid â siarad yn rhy gynnar ─ sbïa be sy gennon ni yn fan 'ma... (Cyfeirio at Sami.) |
| Catherine |
Dyn! 'Choelia i ddim yn fy mywyd. |
| Megan |
Dim ond 'rhen Sami wirion sy' na. Paid â mynd yn rhy ecseited cyw. |
| Catherine |
(Gan fynd ato.) Dwn 'im ─ 'chydig o trening i hwn a mi fydd cystal ag unrhyw ddyn. |
| Anwen |
Be' ti'n feddwl? |
| Catherine |
Dowch yn nes. (Mae'n plygu i lawr at Sami.) Hei, Sami ─ ti'n gw'bod be'? (Cwyd Sami ei ben.) Mae'r hogan acw... (mae'n pwyntio at Anwen) yn dy ffansio di... |
| Anwen |
Hei! Rho'r gora iddi hi. |
| Catherine |
Actia'r part hogan i mi ga'l dipyn o hwyl. (Troi'n ôl at Sami.) Wel, be' ti'n mynd i'w wneud am y peth, e? |
| Sami |
E? |
| Catherine |
I'w cha'l hi i ddod allan efo ti siŵr iawn. |
| Sami |
E? |
| Catherine |
Gwranda. Wyt ti isho i imi ddangos i ti? Mi fyddi di'n ddyn wedyn yli. Yn ffilm star ella. Rwan cwyd i mi gael dangos i ti. |
| Mae'n ei godi a chan afael rownd iddo fo mae'n mynd at Anwen ac yn defnyddio ei freichiau ef fel petai'n bwped i gyffwrdd Anwen. |
|
| Catherine |
Sbia ar hyn. (Yna mewn llais dwfn ac acen Ianci.) Hi there, pussy cat. Ti'n dod am diod bach efo fi? (Wrth Anwen, fel petai'n gweini.) Siampen! Keep 'da change! (Rhoi braich Sami dros ysgwydd Anwen.) Here's lookin' at you, kid. (Yna mae'n troi Sami rownd i'w hwynebu.) Ti'n gweld? Mae o'n hawdd yn tydi? Rwan tria di o... |
| Sami |
Y? |
| Catherine |
(Yn famol.) Ty'd rwan Sami bach. |
| Sami |
Haia... pwsi... |
| Catherine |
(Yn chwerthin efo'r lleill.) O, ti'n rel llo gwlyb yn dwyt? |
| Megan |
Nid rhoi bwyd i'r gath wyt ti sdi. |
| Catherine |
Faint ydi dy oed di Sami? |
| Sami |
E? |
| Catherine |
Faint ydi dy oed di'r lembo? |
| Sami |
Y... y... tua... y... ugain oed. |
| Catherine |
(Yn ei ddynwared.) Y... y... newydd droi ugain... y... dest iawn... ydi o wchi... |
| Sami |
Ia. |
| Megan |
Mi rwyt ti'n ddyn felly yn dwyt? (Sami'n nodio.) |
| Anwen |
Hei, am funud ─ os wyt ti'n ddyn... pam nad wyt ti efo'r dynion eraill? |
| Sami |
Y? |
| Megan |
Yn y rhyfel? |
| Catherine |
Dwyt ti ddim yn ffarmwr yn nagwyt, a dwyt ti ddim yn conshi ─ fasa fo ddim yn gw'bod be' mae hynny'n ei feddwl. Felly pam nad wyt ti yn yr armi 'ta, 'mlodyn gwyn i? |
| Sami |
'Nes... nes i fethu'r test. |
| Megan |
Methu'r medical ia? |
| Sami |
Ia..a. |
| Catherine |
(Yn famol gan fynd y tu ôl iddo a'i dynnu'n ol ar ei mynwes.) R'wbath yn bod arnat ti, ia Sami bach? Deud ti be rwan 'ngwas bach annwyl i. |
| Sami |
Am bod fi'n... |
| Catherine |
(Yn gas.) Am bod ti'n dwlali. (Gan ei ollwng yn swp ar lawr.) |
| Megan |
Dy ben di fel rwdan. |
| Anwen |
'Fasat ti ddim yn gw'bod pa ffor'i ddal gwn. |
| Sami |
Na, am bod fi'n... |
| Catherine |
Mi fasat ti'n lladd yn hogia ni. |
| Anwen |
Yn berig bywyd. |
| Megan |
Dowch, genod ─ mi awn ni i chwilio am ddyn go iawn ─ nid rhyw frych o foi fel hwn. |
| Mae'r tair yn mynd allan i'r dde. Clywir sŵn Sarjant yr Hôm Gards yn gweiddi 'lefft, rait, lefft, rait' etc. o ochr chwith y llwyfan am dipyn cyn iddo ef a thri milwr yn cario sosban, cot a brwsh llawr ymddangos. |
|
| Sarjant |
Lefft, rait, lefft-rait ─ dowch o'na hogia bach ─ lefft, rait, lefft, rait. Sgwadron aten-shyn. Halt! Right wheel. Stand at ease. Mi wna i filwyr ohonoch chi eto. (Troi at Sami.) Reit o, Samuel Jones, mi rydan ni wedi dod i dy nol di. |
| Sami |
(Mae ar ei draed erbyn hyn.) Yy? |
| Sarjant |
Mi rydan ni wedi dod i dy ricriwtio di i'r Hôm Gards. Myn yffarn i ─ mae'r rheiny'n cymryd rhywbeth. |
| Sami |
Ond... ond dwi'n... |
| Sarjant |
Cau di dy geg y dwat, neu mi fydda i'n stwffio'r ffon 'ma i fyny dy dwll a wriglo dy glustiau. Reit, mi rydan ni'n mynd i dy citio di rwan. |
| Troi at y milwyr. |
|
| Sarjant |
Private Evans! Côt i Private Jones. |
| Mae'r milwr yn cerdded mewn sgwar ffurfiol ymlaen, yna at Sami, rhoi'r gôt iddo ac yn ôl rownd y cefn i'w safle. |
|
| Sarjant |
Gwisga hi ─ dyna fachgen da. Private Jenkins! Gwn i Private Jones. |
| Mae'n martsio fel yr un o'i flaen a rhoi brwsh llawr iddo. |
|
| Sarjant |
Private Huws! Helmet iddo. |
| Mae yntau'n rhoi sosban am ben Sami. Yna a'r Sarjant at Sami. |
|
| Sarjant |
Duw annwyl wir, mi rwyt ti'n edrych yn smart iawn rwan Sami Sosban. Reit, stand to atenshyn! |
| Sami'n ceisio ymsythu. |
|
| Sarjant |
Stand to atenshyn boi! Myn yffarn i bois bach, mae hwn fel sach datws. Reit, get ffel in, boi. |
| Sami yn mynd o flaen rhes y milwyr. |
|
| Sarjant |
Mi rydan ni'n mynd lawr i'r pentre am dipyn o drill. Stand to atenshyn! Lefft whîl! |
| Sami'n cychwyn troi i'r dde ond yn cywiro'i hun. |
|
| Sarjant |
Cwic march! Lefft, right, lefft, right, lefft, right... |
| Maent yn mynd rownd i gefn y llwyfan gyda Sami yn arwain, yna fel y maent yn dod yn ôl tua blaen y llwyfan mae'r tri milwr arall yn aros yn y cefn gan adael i Sami droi mewn cylchoedd dan orchmynion y Sarjant sy'n sefyll ar ochr dde'r llwyfan. |
|
| Sarjant |
Bac stret, lefft rait, turn to the rait, cwic march, turn to the lefft and swing those bloody arms, lifft those legs, look straight ahead and turn to the right...(Ac ati.). |
| Daw'r plant a chynulleidfa'r llys i mewn gan weiddi 'Sami Sosban! Sami Sosban!' yn wawdlyd. Ar uchafbwynt y gweiddi daw P.C. Davies a'r Offisar i mewn. |
|
| P.C. Davies |
Hei! Hei! Beth sy'n digwydd yma? |
| Mae'r lle'n tawelu'n raddol. |
|
| P.C. Davies |
Breach of the peace? Reiot? Mae hyn yn beth difrifol iawn. |
| Mae'n troi a gweld Sami. |
|
| P.C. Davies |
A! Sami Sosban, ti sydd wrth wraidd hyn ynte? Ti oedd yn codi'r cynnwrf. |
| Sami |
Na...nage. Nhw oedd yn fy ricriwtio i. |
| P.C. Davies |
Dy ricriwtio di? Wyt ti'n meddwl mai helmet yw'r sosban hon..? |
| Mae'n ei thynnu a'i rhoi i'r Offisar. |
|
| P.C. Davies |
...ac mai gwn yw'r brwsh llawr yma...? |
| Mae'n ei roi i'r Offisar. |
|
| P.C. Davies |
...ac mai côt armi ydi'r rhacsyn yma? |
| Ei rhoi i'r Offisar sy'n mynd allan. |
|
| P.C. Davies |
Sami... (Mae'n rhoi ei law ar ei ysgwydd.) ...mi rydan ni fel cymdeithas yr ardal hon wedi bod yn poeni amdanat ti ers rhai blynyddoedd bellach ac mi rydan ni wedi penderfynu mai'r peth gorau i ti fydd cael help arbenigwr. Doctor! Mi rydan ni am dy adael di yng ngofal doctor ─ a chofia Sami, mai er dy les di rydan ni'n gneud hyn. |
| Daw'r Doctor i mewn; mae P.C. Davies yn mynd allan, mae'r plant a chynulleidfa'r llys wedi rhannu'n ddau grwp ─ un yn mynd yn ôl i un ochr y llwyfan yn lein syth a'r llall yn mynd yn ôl i ochr arall y llwyfan. Mae dwy stand dal cotiau ar bob ochr i'r llwyfan ers y dechrau a chynfasau gwynion arnynt. Maer criw yn cymryd cynfas wen bob un oddi ar y standiau ac yn eu gwisgo amdanynt. Rhaid mesur y cynfasau a rhoi pinnau ynddynt ymlaen llaw fel bod pawb yn gwybod pa un yw ei un ef a bod modd ei rhoi amdano'n gyflym a heb dynnu gormod o sylw. Ar hyn o bryd mae'r ddwy res a'u cefnau at ganol y llwyfan. |
|
| Doctor |
(Mae'n cario coban wen i Sami.) Dyma ti Sami, gwisga hon. |
| Sami |
Ond mae hi'n wyn. |
| Doctor |
Wrth gwrs ei bod hi ─ mae popeth yn wyn mewn 'sbyty. Rwan gwisga hi... |
| Sami'n gwneud. |
|
| Doctor |
Mi gei di berffaith hedd a chwarae teg i wella yn fan'ma ti'n gweld. Mi gei di lonydd... |
| Ar y gair hwn mae'r ddwy res yn troi i wynebu canol y llwyfan GYDA'I GILYDD gan droi'r ysgwydd sy'n wynebu'r gynulleidfa gyntaf. |
|
| Doctor |
Mi fydd y nyrsus yn edrych ar dy ol di ─ yn rhoi bwyd i ti, yn dy folchi di, yn newid dy ddillad di ac mi fydda inna'n trio dy wella di. Fydd dim rhaid i ti wneud dim byd, na phoeni am ddim byd. Rwan gorwedd i lawr yn dy wely... |
| Mae Sami'n mynd ar ei benliniau. |
|
| Doctor |
... gad lonydd i ni wneud y cyfan. Cofia paid â phoeni, a phaid â meddwl. |
| Mae'r Doctor yn mynd allan drwy gefn y llwyfan a phan yw Sami'n cychwyn siarad mae'r gynulleidfa a'r plant yn cerdded i mewn i ganol y llwyfan yn raddol gan gau'n hanner cylch o gwmpas Sami ─ fel muriau tafell. |
|
| Sami |
Ond... ond mae pob man yn wyn. (Saib, ac yna'n uwch.) Mae pob man yn wyn... doctor mewn gwyn... |
| Edrych yn wyllt o'i gwmpas ar y 'waliau' sydd wedi cau amdano bellach. Yng nghefn y llwyfan mae swyddogion y llys yn mynd i'w safleoedd yn ddistaw yn barod ar gyfer yr olygfa nesa') |
|
| Sami |
...y fi mewn gwyn... gwlau gwyn... waliau gwyn... |
| Mae'n gweiddi yn awr gan dynnu ei goban i ffwrdd. |
|
| Sami |
Mae pob man yn wyn! |
| Yna'n ddistawach, fel un wedi ei ddychryn. |
|
| Sami |
Gwyn fel eira... gwyn fel rhew... fel ffrij... a dwi'n oer... (Gweiddi eto.) Dwi'n oer, dwi'n oer. OER! OER! |
| Clerc |
(Gan daro'r bwrdd yn bwysig ac urddasol.) Trefn! Gawn ni drefn yn y llys. |
| Mae'r ddwy 'wal' yn symud yn ôl gyda'i gilydd ond yn dal i wisgo'r cynfasau gwynion gan edrych yn syth o'u blaenau fel doliau yn awr. Mae'r golau'n codi'n gyflym ar olygfa'r llys. Mae Sami yng nghanol y llwyfan. |
|
| Clerc |
Cyfiawnder sydd yn y lle yma nid carnifal. ( Saib.) Ewch 'mlaen efo'ch adroddiad, doctor. |
| Doctor |
Ie, wel ar ôl cyfnod y rhyfel 'roedd yn amhosibl i'r claf gael gwaith wrth gwrs. Doedd ganddo fo ddim cymwysterau na thestimonials ac mi roedd pobl yn sylwi fod rhywbeth o'i le arno fo. Ac yn y diwedd mi ddaethon nhw ag o atom ni i'r ysbyty... |
| Sami |
(Yn ei gwman o hyd.) ...i'r ffrij! |
| Ben Little yn ceisio'i dawelu. |
|
| Clerc |
Wnewch chi gadw'ch cleiant dan reolaeth Ben Little ─ dydw i ddim eisiau dweud hynny eto. |
| Ben |
Mae'n ddrwg gen i. Wneith fe ddim digwydd eto. |
| Clerc |
Daliwch ati, doctor. |
| Doctor |
Y cyfan sydd gen i i'w ddweud yw awgrymu mai'r peth gorau fyddai iddo ddychwelyd atom ni. Mae gen i ofn ei fod o'n un o'r rheiny sydd wedi cael eu geni i'r byd er mwyn i weddill cymdeithas ofalu amdanyn nhw. |
| Yr ynadon yn sibrwd ymysg ei gilydd. |
|
| Clerc |
Barchus ynadon? |
| Cadeiryddes |
Y-hym. Diolch i dystiolaeth y doctor, mi rydan ni'n sylweddoli cyflwr meddyliol y diffynnydd. |
| Saib. |
|
| Cadeiryddes |
Ond ar y llaw arall, fedrwn ni ddim anwybyddu'r ffaith ei fod o'n lleidr. Mi ddaru o ddwyn côt. Mae o'n euog o geisio 'chydig gynhesrwydd. |
| Robin |
(Heb symud dim ond ei geg.) Anifail. |
| Gwyn |
'Dydi o ddim ffit i fod a'i draed yn rhydd. |
| Un arall |
Mae o'n berig. |
| Sian |
Rhaid i ni feddwl am ddiogelwch ein plant ni. |
| Cadeiryddes |
Ond, y-hym, mae gweddill yr ynadon a minnau wedi penderfynu mai ei wendid o oedd yn gyfrifol am hyn. Doedd o ddim yn ymwybodol o'r peth. Gan ei fod o mor anabl ei hun, mi rydan ni'n teimlo mai ein dyletswydd ni, bawb ohonom, ydi edrych ar ei ôl o. (Saib fer.) Felly mi rydan ni wedi penderfynu ei yrru o i ffwrdd i'r 'sbyty. |
| Y Ddwy Res |
(Gyda'i gilydd.) 'Sbyty. |
| Ar yr un pryd mae'r Clerc yn rhoi nod i'r Doctor sy'n symud ymlaen at Sami, yn rhoi'r goban dros ei ysgwydd a'i symud i gornel flaen chwith y llwyfan ─ lle mae'r sbot yn codi arno ar y diwedd. Yna ar ôl geiriau olaf y Gadeiryddes a'r Doctor allan. |
|
| Clerc |
(Wrth yr Offisar.) Pa achos sy nesa'? |
| Ar y geiriau hyn mae'r ddwy res yn tynnu eu cynfasau gwyn a symud ymlaen i ganol y llwyfan ac eistedd i lawr ─ ar y cynfasau fel yr oeddent ar ddechrau'r ddrama. Mae popeth yn bywiogi eto. |
|
| Offisar |
Achos Iago ap Rhydderch. |
| Robin |
Achos Iago sydd nesa'! Byddwch yn barod. Mae'n rhaid i ni fynnu ei fod o'n cael tegwch... |
| Sain |
Cyfiawnder i'r unigolyn! |
| Robin |
Rhaid dangos fod gennom ni asgwrn cefn! |
| Sian |
I wrthsefyll y drefn! |
| Robin |
Rhaid i ni fynnu ein hawliau... |
| Y gynulleidfa'n canu 'Fe orchfygwn ni'. Mae'r golau'n graddol dywyllu arnynt ac maent yn canu'n ysgafnach. Mae'r sbot yn codi ar Sami yng nghornel chwith y llwyfan a chlywir ei lais dros yr uchelseinydd yn dweud yn ysgafn i ddechrau 'Dwi'n oer... dwi'n oer'. Diffoddir y golau ar olygfa'r llys gan adael dim ond y sbot a chlywir llais Sami'n dweud yr un geiriau yn uwch ac yn uwch nes ei fod yn fyddarol. Tywyllwch. |