| Tri mis yn ddiweddarach, ar doriad dydd. Ar ben mur llydan dinas gaerog Mahanâim, rhwng y ddau borth. Yny rhan dde ôl o'r mur adeiladwyd Disgwylfa ar hanner cylch, megis tŵr isel, agored, canllawog, a dau ris yn esgyn iddo. Cyfyd luman-bren ohoni yn dwyn lluman—y Llew o Lwyth Jwda. Yn nes i flaen y llwyfan, ar yr ochr hon, y mae pen y grisiau cerrig sy'n disgyn i Borth Mawr y ddinas ac ystafell y Gwŷr o Gard. Ar eithaf chwith y llwyfan cyfyd Tŵr y Brenin o'r mur, a drws derw yn arwain i'w risiau troellog. Er bod copa'r tŵr hwn o'n golwg, heibio i'r faner sy'n cyhwfan arno, gallwn weled pan gyfyd y llen, y golau'n tywynnu trwy ffenestr ei lofft gyntaf, lle bu'r Brenin a Joab trwy'r nos yn trafod cynlluniau'r frwydr sydd ar ddyfod. Ar hyd cefn y llwyfan, o'r Ddisgwylfa i Dŵr y Brenin, rhed canllaw castellog y mur (battlements). Yn y gornel a ffurfir rhwng y canllaw castellog a Thŵr y Brenin saif y delyn, a chostrel win a ffiolau gerbron eisteddfa faen. Yr ydym ni yn y gynulleidfa fel pe baem yn edrych i fyny i'r mur o'r tu mewn i'r ddinas. Gan hynny, ni allwn weled y wlad tu hwnt i'r mur,—dim ond yr wybren. Yn ystod y chwarae bydd yn hanfodol i liwiau'r wybren honno newid o doriad dydd hyd ddyfodiad nos; gan hynny, rhaid wrth seiclorama wedi ei goleuo'n briodol. Cyfyd y llen ar olygfa o ddistawrwydd ar doriad dydd. Y mae'r Capten Beneia ar ei ddisgwylfa'n edrych allan, a'i lantern gyneuedig ar y canllaw gerllaw iddo. Wrth ben y grisiau cerrig o'r Porth Mawr saif Cŵsi tan arfau. Yn y gornel gerllaw'r delyn, â'i lantern ar lawr o'i blaen, fe eistedd Abisâg a'i phen ar fynwes ei chariad Ahimâs. Wrth weled bod y wawr wedi torri a'i bod hi bellach yn dyddhau'n gyflym, fe gymer Beneia ei lantern a chroesi at ddrws Tŵr y Brenin. Tery ar hwnnw'n drwm deirgwaith â charn ei gleddyf noeth. Yn nechrau'r olygfa sy'n dilyn bydd hi'n goleuo yn lled gyflym. |
|
| Beneia |
Fy Arglwydd Frenin!... Fy Nghadfridog Joab! Galwaf, yn ôl eich gair... Mae'n doriad dydd. |
| Symud y goleuni o ffenestr y Tŵr i'w risiau troellog fel y daw'r Brenin a Joab i lawr â lanternau yn eu dwylo. Ymwahana Ahimâs ac Abisâg â chusan hir, ac fe saif Ahimâs gerllaw Cŵsi i dderbyn y Brenin â saliwt. Ymddengys y Brenin a Joab gan ddwyn lanternau. Bydd Joab yn cario hefyd tan ei fraich chwith sgrôl ac arni fath o blan neu fap o faes y frwydr. |
|
| Dafydd |
Dydd da, fy Nghapten. |
| Mae llais y Brenin erbyn hyn yn gadarn, ei osgo'n fywiog, ei feddwl yn llym, a'i eiriau'n bendant. |
|
| Beneia |
Henffych well, fy Mrenin. Mae'r haul am godi'n glir ar ddydd dy frwydr. Clir ar dy fuddugoliaeth y machludo. |
| Joab |
(Yn edrych allan dros y mur.) Boreddydd clir! Y mae'n arwyddo'n dda I'n hachos. A diffodded gobaith Absalom O flaen yr haul brenhinol, fel y diffydd Y lantern hon o flaen goleuni'r wawr. (Diffydd ei lantern.) |
| Abisâg |
Rhoed Duw mai gwir y goel. (Yn diffodd ei lantern hithau.) |
| Beneia |
(Wedi diffodd ei lantern yntau a chroesi i'w ddisgwylfa, ac edrych i lawr tua'r Porth.) A gaf i alw Rhingyll ein Gwŷr o Gard i seinio'r utgorn? |
| Dafydd |
Aros, am ennyd. Gad im edrych eto Lle'r huna ugain mil o'm milwyr ffyddlon Wrth danau'r gwersyll, cyn troi allan heddiw I ryfel dros eu brenin. (Gan edrych allan dros ganllaw'r mur.) Dywed, Joab, Am beth y sonia milwyr y nos cyn brwydyr. |
| Joab |
Am amryw bethau:—rhai am wraig a phlant, Eraill am rannu'r ysbail, ac am lancesi A gânt i'w treisio yn nhrefi'r gelyn; rhai Yn rhwygo a rhegi a lladd a llosgi eisoes Yn feddw braf; ac eraill wrth y tân Yn sôn yn sobr am fyd gwell wedi'r rhyfel. |
| Dafydd |
A neb yn sôn am farw? |
| Joab |
Na fydd, neb. Marwolaeth ydyw'r hyn sy'n dod i eraill, Nid byth i'r dyn ei hun... Ac o'r amryfal Elfennau hyn yr asiais iti fyddin. |
| Abisâg |
(Yn crynu.) A'r rhain fydd heddiw'n penderfynu tynged Achos ein Brenin. |
| Dafydd |
Buont ffyddlon imi, Pan aeth y miloedd ar ôl Absalom. Rhoed Duw i minnau gadw'u ffydd yn lân. |
| Joab |
Gwnaethost dy orau iddynt; ac mae plan Dy frwydyr, tan Law Dduw, yn warant concwest. Mae'n cyfiawnhau dy deirnos flin, ddi-gwsg Yn planio trostynt. |
| Dafydd |
Agor-o allan. Archwiliwn unwaith eto wedd y wlad Oddi yma, ac awn drosto'r ganfed waith. |
| Egyr Joab y plan allan ar ganllaw'r mur a phwyntio oddi wrtho brif nodweddion yr olygfa a welant. |
|
| Joab |
Rhyngom a'r afon dacw Fforest Effraim, Fel rhyw anghenfil du ar draws y fro; Fan acw, 'nôl dy blan, bydd maes y gad. |
| Dafydd |
Yn hollol! Rhaid i'w byddin fawr gwtogi Ei blaen wrth ddod trwy fforest, fel na byddo Fawr lletach na blaen byddin lawer llai. A'r coed a ddifa fwy y dwthwn hwn a Nag a wna'r cleddyf; dyna'n trap ni, Joab! |
| Joab |
Beth yw d'orchmynion olaf? |
| Dafydd |
Rhanna'n byddin Yn dair; un fintai tan dy frawd, i'r chwith; Ac un tan Itai'r Gethiad, ar y dde; A'r drydedd tanat ti a mi'n y canol I ddenu'r gelyn hyd i graidd Coed Effraim. Gorchymyn i'r ddwy asgell gelu eu harfau O dan eu clogau rhag pelydrau'r haul, Dwy asgell, tu yma i'r coed,—nes iddynt glywed Banllef dy utgorn yn cyhoeddi rhuthro O fyddin Absalom ar dy ôl i'r coed. Wedyn o dde a chwith, 'sgubed yr esgyll Ymlaen, nes cau tu ôl i Absalom, Mor ddiymwared ag y caeir trap. |
| Joab |
Mae'n gynllun rheiol, teilwng o'th filwriaeth Yn nydd dy nerth... Un pwynt a wrthwynebaf, Nid ei di gyda ni i'r frwydyr hon. Rhag ofn diffoddi golau Israel. |
| Dafydd |
Pan wêl y llanc fi gyda thi'n y gad, Ni chredaf y bydd iddo daro'i dad. |
| Joab |
Nid ei di ddim i'r frwydyr y waith hon. Pe cwympai'n hanner ni, fe safai'n hachos Tra byddai'n Brenin eto'n fyw. Pe cwympai Ein Brenin, cwympai'n hachos a'n calonnau, A'r gelyn a'n difethai â lladdfa fawr. Gan hynny, gwell i'r Brenin aros heddiw Tan siars Beneia a chyda'r Gwŷr o Gard Yn atgyfnerthiad in o Mahanâim. |
| Dafydd |
Gan i chwi fentro'ch einioes dros eich brenin, Gwnaf innau'r hyn fo da'n eich golwg chwi. Un peth yn unig a erfyniaf—Bydd Yn esmwyth, er fy mwyn, wrth Absalom... Seiniwch yr utgorn! |
| O'i Ddisgwylfa amneidia Beneia i lawr ar Ringyll y Gwŷr o Gard o'n golwg wrth y Porth Mawr, a seinia hwnnw'r Reveille Hebreig i holl filwyr y brenin y tu fewn a'r tu allan i'r ddinas. Atebir gan wahanol utgyrn pell ac egwan o wahanol gyfeiriadau, a chlywir sŵn byddin yn deffro ac ymharneisio. |
|
| Joab |
Ffarwel, fy Mrenin. |
| Dafydd |
Ffarwel, Gadfridog glew. (Gafaelant yn arddyrnau ei gilydd.) |
| Joab |
Os lleddir dy was heddiw'n Fforest Effraim, Ymffrostia f'anadl olaf mai gwas fûm I'r milwr mwyaf mawr a fagodd Israel, Nid Josiwa, ac nid Barac, ac nid Saul, Nid Abner na Gideon, ond Dafydd Frenin. |
| Dafydd |
Duw a'th warchodo, Joab. |
| Joab |
Ac yn awr Dangosed f'Arglwydd Frenin ei wedd rasol I'w filwyr teyrngar fel yr elont heibio. Safed fan hyn, ar y ddisgwylfa hon, Lle y'i gwelo pawb, â'i law mewn bendith drostynt. |
| Dafydd |
Mi wnaf. |
| Abisâg |
Os myn y Brenin, af yn awr I'w llety yn y ddinas er mwyn deffro'r Frenhines a'r Tywysog Solomon i weled Y fyddin yn ymdeithio i'r frwydyr. |
| Dafydd |
Na, Gad iddynt gysgu, tra bo cwsg i'w gael. |
| Esgyn Dafydd i'r Ddisgwylfa a chyfyd y fyddin fanllef fawr o'i ganfod yno, banllef yn terfynu â'r floedd "Duw gadwo'r Brenin." Amneidia'r Brenin â'i law am ddistawrwydd ac yna annerch ei wŷr. |
|
| Dafydd |
Diolch, fy milwyr dewr... Y nef a'ch gwared O fagl yr heliwr heddiw yn y Coed. Nac ofnwch rhag y saeth a hedo'r dydd, Na rhag y waywffon, canys Cyfiawnder Fydd darian i chwi'n erbyn haid o fradwyr, A Saeth Ymwared Duw a gliria'ch ffordd Ifuddugoliaeth... A phan ddelo'r awr, Atolwg byddwch esmwyth wrth fy llanc A gamarweiniwyd. Dygwch ef at ei dad... Ymlaen i'r fuddugoliaeth fawr! Ymlaen! |
| Banllef fawr eto, "Dafydd am byth!", "Ymlaen i'r fuddugoliaeth fawr!", "Ymlaen!" Disgyn Dafydd o'r Ddisgwylfa wedi codi'r lluman brenhinol o'i soced yno, ac fe'i cyflwyna i ofal Ahimâs. |
|
| Dafydd |
I'th ofal, Ahimâs, yn awr cyflwynwn Luman y Brenin yn y frwydyr heddiw, A hynny er anrhydedd, am it gario Negesau Hŵsai atom o Gaersalem Trwy bob enbydrwydd. |
| Ahimâs |
(Yn penlinio i dderbyn y faner a'i chusanu.) Diolch, Frenin da. |
| Joab |
(Yn saliwtio.) Yn iach it, arglwydd. |
| Dafydd |
Yn iach, Gadfridog, cofia Fy ngeiriau olaf ynghylch Absalom. |
| Joab |
Dowch, Ahimâs a Chŵsi! Glynwch wrthyf! |
| Gan fartsio rhwng y ddau i lawr y grisiau am y Porth. Wedi saliwtio'r Brenin troant hwythau ill dau i ddilyn eu Cadfridog. Rhed Abisâg trosodd at Ahimâs i ben y grisiau gan rwygo ymaith y broets aur sydd ar ei bron a'i hestyn iddo. |
|
| Abisâg |
Gwisg hon yn arwydd rhyngom yn y frwydyr, A'i rhin a'th amddifynno. |
| Ahimâs |
(Dan deimlad dwys gan ei gwasgu unwaith i'w gôl yn gyflym cyn martsio allan ar ôl ei Gadfridog.) Abisâg! |
| Cyn gynted ag y cyrhaedda'r Cadfridog i'r Porth Mawr, clywir llef utgyrn, gweryriad meirch yn y cerbydau rhyfel, bloeddio gorchmynion milwrol o bell, ac yna sŵn pib a drwm a martsio pell wrth i'r llu gychwyn tua'r frwydr. Fe esgyn Dafydd eto i'r Ddisgwylfa, a sefyll yno â'i ddwylo'n estynedig mewn bendith dros ei filwyr wrth iddynt ymdeithio i ffwrdd. Fel y gwanhao'r sŵn yn y pellter, y mae'r Brenin yn gwegian. Daeth yr adwaith arno, gorff ac ysbryd, a buasai wedi syrthio yn ei wendid oni bâi fod Beneia ac Abisâg wedi sylwi arno a rhedeg mewn pryd i'w gynorthwyo a'i roddi i eistedd ar risiau'r Ddisgwylfa. Yna rhed Abisâg i'r gornel gyferbyn i gyrchu cwpanaid o win a'i godi at ei wefusau, tra bo Beneia'n cynnal ei ben. Dadebra'r Brenin, ond y mae ei lais bellach yn wan a chrynedig. |
|
| Dafydd |
(Yn y distawrwydd.) Maen'-nhw wedi mynd bob un! Maen'-nhw wedi mynd! Sawl un a ddaw yn ôl?... Pwy fyddai'n frenin? (Cudd ei wyneb â'i ddwylo.) |
| Abisâg |
(Yn dyner iawn.) Eled fy Arglwydd Frenin i orffwyso; Bu'r straen yn ormod iti. Cwsg ychydig. |
| Dafydd |
Ni allaf gysgu, a'm byddin ar ei ffordd I faes y gwaed. |
| Beneia |
Bellach ni elli di ragor I'w helpu nag a wnaethost eisoes. Tyrd, (Yn ei helpu i godi.) Cynhaliaf di i'th stafell wely. Tyrd. |
| Dafydd |
Fy mwriad i oedd aros ar y mur I ddisgwyl am redegwr o Goed Effraim Gyda newyddion. |
| Beneia |
Cwsg. Fe alwn arnat Cyn gynted ag y gwelwn y rhedegwr. |
| Dafydd |
Rwy'n llesg a blin, ond O! ni allwn gysgu Er mynd i orwedd dro. |
| Abisâg |
Coffa it ganu, Yn ifanc, am ryw Fugail Da a'th ddug O'th wae i borfa ir ger dyfroedd tawel, Ac yno adfywhau dy enaid blin... Dos gyda'r Capten, gorwedd ar dy wely Am orig, ac mi ganaf tan y ffenest Dy salm yn lle hwiangerdd... Pwy a ŵyr Na rydd y Bugail eto hun i ti, Fel i'w anwylyd? |
| Dafydd |
Ac fe elwch arnaf? |
| Beneia |
Ar unwaith... Tyred, arglwydd, gorffwys bellach. |
| Gan bwyso'n drwm ar fraich Beneia fe â'r Brenin i fyny'r grisiau troellog i'w ystafell wely. Wrth basio Abisâg fe orffwys ei law ennyd ar ei hysgwydd mewn diolch â chysgod o wên ar ei wyneb gwelw. Mae ffenestr yr ystafell wely yn agored. Cyweiria Abisâg y delyn gan eistedd yn y gornel dde tan y ffenestr. Cyn ei bod wedi dechrau canu, fe ddychwel Beneia i ddrws y tŵr, ac wedi ei gau ar ei ôl fe guchia'n wawdlyd i gyfeiriad ffenestr y Brenin. Sieryd tan ei anadl gan ddynwared yn goeglyd orchymyn olaf y Brenin ynghylch Absalom. |
|
| Beneia |
"Bydd esmwyth er fy mwyn wrth Absalom." Baw! (Ar y gair olaf hwn y mae ei lid yn ffrwydro, gan droi blaen ei gleddau noeth i lawr mewn ystum ddirmygus o ladd.) |
| Abisâg |
(Tan ei hanadl, hithau.) Hist! A thosturia, ddyn, wrth galon tad. |
| Beneia |
(Yn ffyrnig ddistaw wrth groesi'n ôl i'w le fel gwyliwr ar y Ddisgwylfa.) Pe bawn i'n Joab, fe gâi'r llanc "esmwythyd"! |
| Ni thâl Abisâg ragor o sylw iddo ond cymryd y delyn i'w chôl a chanŵn dawel gyda'r tannau. |
|
| Abisâg |
(Yn canu.) Yr Arglwydd yw fy Mugail cu, Am hynny llawenhaf, Gorffwysfa deg mewn porfa ir Ger dyfroedd clir a gaf. Ei ofal Ef sy'n adfywhau Yr enaid mau bob awr; Hyd union ffordd y deil i'm dwyn Er mwyn ei enw mawr. Er rhodio Glyn y Dychryn Du A'r niwl o'm deutu'n daen, Os oes gelynion yno 'nghudd, Y Bugail fydd o'm blaen. Fe'm dwg i'w babell rhag pob clwy At arlwy rasol iawn, Pêr olew croeso fydd fy rhan A gwin mewn cwpan llawn. Daioni 'Mugail sy'n parhau A'i drugareddau i gyd; A byth ni dderfydd croeso'r wledd Yn hedd ei babell glyd. |
| Ac mor dawel â diweddglo'r salm, a'r wybren erbyn hyn yn las ddigwm«wl, yn araf fe gaeir y LLEN |