| CARTREF MARI LEWIS—ETO. Y cloc ar 11 o'r gloch. Golygfa 2 —Y teulu yn disgwyl Bob o'r jail. —MARI LEWIS yn cerdded o ddeutu a'r brws llawr yn ei llaw. —Yn mawr hyderu fod pawb yn credu fod BOB wedi ei anfon yno ar gam. —MARI LEWIS a WIL BRYAN ar "Bregethu." —MARGED PITARS (dan wau hosan) yn canmol Mr. Brown y Person. —RHYS yn cau eí esgidiau. —WIL BRYAN, weithiau'n eistedd, weithiau'n codi, yn traethu ar "Natur Eglwys," ac yn galw ei dad yn "gaffer," &c., a MARI LEWIS yn ei ddwrdio. —Y "Q.P." a'r "looking glass." —Amser trên BOB. —Siom ei fod heb ddod. —MARI LEWIS yn ddigalon. —WIL BRYAN yn dadlu ei bod cystal a Job. —MARGED PITARS yn deisyfu na bae Mr. Brown yno i'w chysuro, a MARI LEWIS yn eî hateb. — WIL BRYAN yn chwilio am John Powell. —BOB heb ddod. —WIL yn mynd i aros efo RHYS LEWIS heno, ac adrodda wrtho fel 'roeddynt wedi colli sport. —JAMES LEWIS yn galw heibio. —Ei anfon i ffwrdd. —BOB yn dychwelyd, a llawenydd mawr. |
|
| Mari |
(ar draws ryw siarad yn y cwmni) Wyt ti'n siwr 'does dim d'eisio yn y shop heddyw? Be wyt ti'n ddeyd ddeydodd Abel Hughes wrthat ti neithiwr, Rhys? |
| Rhys |
Deyd y cawn i beidio mynd i'r siop heddyw, am fod Bob yn dwad allan o'r jail. |
| Mari |
Mae'n dda gen i fod Abel Hughes yn dal i gredu mai ar gam yr anfonwyd Bob i'r jail. |
| Rhys |
'Roedd mistar yn deyd ddoe yn y siop ei fod ef yn credu erbyn hyn fod Bob wedi cael dau fis o jail yn hollol ar gam. |
| Mari |
Yr ydw i yn synnu fod Mr. Brown, y Person, yn gallu pregethu am gyfiawnder a thrugaredd, ac ynta'i hun wedi bod ar y fainc yn cytuno efo gwr y Plas i weinyddu anghyfiawnder. |
| Wil |
Pregethu? Be ŵyr hwnnw am bregethu? Ond mae o wrthi yn cabarddilio rhywbeth bob Sul. |
| Marged |
Wel, hwyrach na feder Mr. Brown ni wneyd fawr o'r pregethu 'ma, ond mae o'n berson da, anwedd. |
| Mari |
Mae hynny yr un peth yn union, Marged Pitars, a bydae chi'n deyd fod James Pwlffordd yn deiliwr da, ond na feder o ddim pwytho. Mi fydda i yn diolch llawer mai efo crefydd yr ydw i, ac nid yn Eglwys Loegr. |
| Marged |
Wel, gadewch iddo; mae Mr. Brown yn dda iawn wrtha i, yn neilltuol oddeutu'r Nadolig 'ma; a mi 'rydw i yn reit hapus yn yr Eglwys. |
| Wil |
Fel hyn yr ydw i yn 'i gweld hi, Mari Lewis, —mae hi yn fwy cyfforddus yn yr Eglwys, ond yn fwy saff yn y capel. Un gwahaniaeth mawr rhwng yr Eglwys a'r capel, Mari Lewis, yw fod pobol yr Eglwys yn meddwl eu hunain yn dda, a phawb yn gwybod eu bod yn ddrwg; a phobol y capel yn meddwl eu hunain yn ddrwg, a phawb yn credu eu bod yn dda, wyddoch. |
| Mari |
Wel, William, rhaid i ti gael cellwair efo popeth. Mi wnei di lawer o dda neu ddrwg yn y byd yma. Gobeithio'r 'ranwyl y cei di dipyn o ras. |
| Wil |
Mae digon o hono i'w gael, on' does, Mari Lewis? —ond fydda i byth yn leicio cymyd fwy na fy share o ddim, wyddoch. |
| Mari |
Paid a siarad yn ysgafn, William. Fedri di byth gael gormod o ras. |
| Wil |
Felly bydd y gaffer acw yn deyd. |
| Mari |
Pwy ydi dy gaffer di, dywed? |
| Wil |
Ond "yr hen law" acw,—y nhad, —wyddoch. |
| Mari |
Wil, yr ydw i yn dy siarsio i beidio galw dy dad yn "gaffer" ac yn "hen law." Weles i 'rioed ddaioni o blant fydde'n galw eu tad a'u mam yn "hwn acw,' ac yn "hon acw," neu y "gaffer," "y gyfnor," ac enwau cyffelyb. Paid di a gadael i mi dy glywed di yn galw dy dad ar yr enwau gwirion ene eto, cofia di. |
| Wil |
All right. Y tro nesaf mi galwaf o yn Hugh Bryan, Esq., General Grocer and Provision Dealer, Baker to His Royal Highness yr Hen Grafwr, and—— Aros di, William; yr wyt ti yn mynd yn rhy bell. Dwyt ti ddim i siarad fel ene. Mae arna i ofn fod y diafol wedi cael tipyn o afael arnat ti. Be ddaru mi, Mari Lewis? Ddaru mi ddim lladd neb, ai do? |
| Mari |
Naddo; ond mae eisio i ti ladd "yr hen ddyn." |
| Wil |
Pwy ydach chi'n feddwl, Mari Lewis? Ai y gaffer acw? Na na i, neno'r anwyl, ddim lladd yr hen law. Be ddoi o hono i? Mi fyddwn wedi llwgu. |
| Mari |
Nage, William, nid dy dad yr ydw i'n feddwl, ond yr "Hen Ddyn" sydd yn dy galon di." |
| Wil |
Does yma'r un, mi gymra fy llw. |
| Mari |
Oes, William bach, ac mi wyddost o'r gore mai yr "Hen Ddyn," —ydwpechod,—ydw i'n feddwl. |
| Wil |
O! yr ydw i'n y'ch dallt chi 'rwan. Pam na siaradwch yn blaen, Mari Lewis? Ond dydi pechod yn y'n c'lonne ni i gyd, medde'r hen——y nhad acw. |
| Mari |
Ydi, machgen i, ac mae o'n dwad allan yn dy ben di hefo'r "Q.P." gwirion yna. Yr ydw i'n synnu fod dy dad yn gadael i ti droi dy wallt oddiar dy dalcen fel ene, a synnwn i ddim nad wyt ti'n mynd i edrach arnat dy hunan yn y glass bob dydd i borthi dy falchder. Diolch na fu yr un looking glass 'rioed yn ein teulu ni nes i Bob ddod ag un yma; a mi fase'n dda gan y nghalon í bydase hwnnw 'rioed wedi dwad dros y rhiniog. Mi fydde mam yn deyd fod pobl, wrth edrach i'r glass, yn gweld y gwr drwg, ac mi greda i hynny yn hawdd. Wn i ddim be' ddaw o'r bobl ifinc yma sydd yn gwneyd cymaint o shapri o'u gwalltie a'u dillad. (Y cloc yn taro un-arddeg; yn edrych at y cloc.) Mae hi yn un-ar-ddeg o'r gloch, a rhaid i mi dendio, ne mi ddaw Bob adre' cyn y bydd genna i damad yn barod iddo fo. Mae yn rhaid iddo gael rhyw amheuthyn. Be' na i iddo fo, Rhys? |
| Rhys |
Mi fydda Bob yn ffond iawn o gacen gyrans. |
| Mari |
Ie, dyna hi; wneiff honno ddim pwyso arno fo. Mae nhw yn deyd os caiff rhwfun fydd newydd ddwad o'r jail fwyd rhy drwm, yr aiff o'n sâl. Yr ydw i'n meddwl na cheiff o ddim byd gwell na phaned o de a chacen. Os rhedi di i Siop (gellir enwi siop rhywun yn yr ardal lle y perfformir "Rhys Lewis") i nol gwerth tair ceiniog o'r peilliad gore, dimeiwerth o gapten soda, a chwarter o gyrans, fydda i dro yn 'i gneyd hi. |
| Exit RHYS, wedi ail ddweyd ei neges. |
|
| Mari |
Wyt ti'n meddwl, William, y bydd Bob yn edrach yn go dda? |
| Wil |
Wn i ddim, ond mae ene un fantais wrth i goliar gael ei gymryd i'r jail. |
| Mari |
Be' ydi hwnnw, William? |
| Wil |
Fedra nhw ddim rhoi y County crop iddo fo, achos mi ddyffeia i nhw i dorri 'i wallt o yn fyrrach nag ydi o. |
| Re-enter Rhys. |
|
| Mari |
Well i chi'ch dau fynd i'r relwe 'rwan i gyfarfod Bob. |
| Exit Rhys a Wil. |
|
| Mari |
(yn paratoi bwyd) Marged, waeth i chi dynnu'ch pethe, ac aros yma i gael 'paned efo mi; mi fydd yn dda gan Bob eich gweld chi. |
| Marged |
Yr ydw i'n disgwyl fod dydd eich trafferthion chwithau wedi darfod pan ddaw Bob adref. |
| Mari |
Wedi i mi ddeall fod pawb yn credu fod Bob yn ddi-euog, yr wyf yn berffaith dawel. |
| Marged |
Mae'r tren wedi dwad bellach, a dylai y bechgyn fod wedi cyrraedd y ty. |
| Mari |
O, mae'n debyg fod Bob yn gorfod siarad gydag amryw ar ei ffordd o'r relwe, ond dyma nhw'n dwad—— |
| Re-enter Wil a Rhys. |
|
| Wil |
(yn sefyll) Nyth caseg, Mari Lewis! Dydi Bob ddim wedi dwad! |
| Mari |
Mi wyddwn na ddoi o ddim. 'Roedd rhwbath yn deyd wrtha i. Mi wn fod rhwbeth wedi hapio iddo fo. |
| Wil |
Mae'r bechgyn yn deyd y daw o yn siwr efo'r tren nesa. Ty'd, Rhys, gad i ni fynd i'r stesion, mae hi jest yn amser. |
| Exit Wil a Rhys. |
|
| Mari |
Wel, do's mo'r help; fel hyn mae pethe i fod, a rhaid i ni ymostwng. |
| Marged |
Dase Mr. Brown yma, mi fase fo yn gallu'ch cysuro chi,—mae gyno fo ddigon i ddeyd ar adeg fel hyn. |
| Mari |
Marged Pitars, peidiwch a son am y'ch Mr. Brown wrtha i. Dydw i yn gwybod am yr un dyn feder roi briw a'i wella fo, feder daflu i lawr a chodi i fyny,—cic a chusan ydw i'n galw peth fel ene. Fase Bob 'rioed wedi ei anfon i'r jail tase Mr. Brown wedi gwneyd ei ddyledswydd." |
| Desc. |
Re-enter Wil a Rhys. |
| Wil |
(wrth RHYS) Mae'r hen wraig yn sticio i fyny fel brick. |
| Mari |
Mi welaf mai newydd drwg sy gennoch chi eto, ond dydi o ddim ond y peth oeddwn i yn ei ddisgwyl. Mae rhwbeth wedi hapio iddo fo, ne mi fase adref cyn hyn. |
| Wil |
Peidiwch a rhoi'ch calon i lawr, Mari Lewis. Yr ydw' i yn credu y troiff Bob i fyny o rywle toc. |
| Mari |
Do's gennat ti ddim sail i obeithio am hynny, William. Y mae hi yr un fath arna i ag oedd hi ar Job. |
| Wil |
Ond doedd y pregethwr yn deyd y Sul o'r blaen, Mari Lewis, fod hi wedi dwad yn all right ar Job yn y diwedd, er yr holl hymbygio fu arno fo, ond oedd o? |
| Mari |
Oedd, William. A daswn inne cystal a Job, mi ddeuthai yn ol reit arna inne hefyd, wel di. |
| Wil |
Mae hi yn siwr o ddwad yn all right arnoch chi, Mari Lewis, achos yr ydach mor dduwiol a Job, mi gymra fy llw. |
| Mari |
Paid a rhyfygu a chablu, William. |
| Wil |
Yr ydw i yn deyd y gwir o nghalon; ac yn ol fel yr oedd y pregethwr yn deyd hanes Job, yr ydw i yn y'ch gweld chi'ch dau yn debyg iawn i'ch gilydd. Mi ddaru chi y'ch dau sticio at y'ch cylars yn first class, ac mae hi yn siwr o ddwad yn all right arnoch chithe. |
| Mari |
Yr ydw i yn begio arnat ti i dewi. Mi ddylet wybod nad ydw i ddim mewn tymer heno i wrando ar dy lol di. |
| Wil |
Lol! Nid lol ydyw at all. Mi fetia,—hynny ydi, mi gymra fy liw, y bydd hi yn all right arnoch chi yn y diwedd. |
| Mari |
William, oedd ene lawer o'r coliars yn y relwe? |
| Wil |
Miloedd ar filoedd. |
| Mari |
Dene ti eto; 'does dim ond tri chant yn gweithio yn y Caeau Cochion. |
| Wil |
Wel, ie, mewn ffordd o siarad, wyddoch, Mari Lewis. Yr ydw i yn siwr fod yno just i gant. |
| Mari |
Ddaru un o honoch chi ddim digwydd siarad efo John Powell? Beth oedd o yn 'i feddwl am fod Bob heb ddwad? |
| Rhyshys a Wil |
Doedd John Powell ddim yno! |
| Mari |
Ddim yno! John Powell ddim yno! |
| Wil |
'Roedd o'n gweithio stem y dydd. |
| Mari |
Pwy oedd yn deyd hynny wrthat ti, William? |
| Wil |
Neb, ond 'y mod i yn meddwl hynny. |
| Mari |
William, fyddet ti fawr o dro yn rhedeg can belled a thy John Powell, a deyd wrtho, os ydi o i mewn, y baswn i'n leicio 'i weld o. |
| Wil |
No sooner said than done. |
| Mari |
Mae hi yn dywyll iawn, William, ac mae o braidd yn ormod i mi ofyn i ti ddwad yn ol. Mi ddaw Rhys efo ti i gael gwybod rhywbeth gan John Powell, ac er mwyn i tithe gael mynd adre. |
| Wil |
Stand at ease; as you were! Os bydd y twllwch yn dew iawn, mi torra fo efo nghyllell. (Exit.) |
| Mari |
Mae ene rwbeth yn garedig iawn ac yn glen yn y bachgen ene, a fedra i yn y myw beidio'i hoffi o; ond mi hoffwn o yn fwy pydae o dipyn yn fwy difrifol ac yn siarad llai o Saesneg. Mi fydda i'n ofni llawer iddo fo dy neyd di, Rhys, yr un fath a fo'i hun; ac eto, dydw i ddim yn meddwl fod dichell yn 'i galon o. |
| Re-enter Wil. |
|
| Wil |
(wrth Rhys) Mi alwes i ddeyd wrth y gaffer acw mod i'n mynd i aros hefo ti heno. Rydan ni wedi colli sport iawn. |
| Mari |
Be' ddeydodd John Powell, William? |
| Wil |
Dydi o ddim gartre'. (wrth Rhys) Mae'r coliars wedi bod yn llosgi gwr gwellt o Mr. Brown a gwr y Plas, a rhai iawn oeddan nhw hefyd. Mae ene gryn dair batel wedi bod, a Ned-un-llygad wedi ei gymryd i'r Rowndws; ond mi 'mladdodd fel llew efo'r plisman—— |
| Mari |
William, mae'n amser i ti fynd adre, machgen i. |
| Wil |
Ddim yn mynd adre heno,—wedi deyd wrth y gaffer—— |
| MARGED PITARS a MARI LEWIS yn sgwrsio; WIL a RHYS yn cysgu. Cnoc ar y drws. |
|
| James |
(wrth y drws) Wel, Mari, sut yr ydach chi ers talwm? |
| Mari |
James, yr ydw i wedi deyd wrtho chi laweroedd o weithiau nad oedd gen i byth eisie gweld y'ch gwyneb chi, ac nad ydach chi ddim i ddwad i'r ty yma. |
| James |
Onid bachgen Hugh Bryan ydi o? |
| Mari |
Ie. |
| James |
Roeddwn i'n meddwl hynny ar 'i drwyn o. |
| Wil |
Be' ydach chi'n weld ar y nhrwyn i, yr angau pheasant gennoch chi? |
| Yn codi a'r procar yn ei law. Mari Lewis yn ei atal. |
|
| Mari |
William, taw y munud yma, gore i ti. |
| Wil |
(wrth Rhys) Gai roi noled iddo fo? |
| Rhys |
Cymer ofal, Wil. |
| Mari |
Cerwch i ffwrdd, James, fel 'rydw i yn gofyn i chi. |
| James |
Feder o ddal 'i dafod ar ol heno? |
| Mari |
O, meder, ond gore po leiaf weliff o arnoch chi. Well i chi fynd, mae rhywun arall yn siwr o ddwad—— |
| Enter Bob. |
|
| Bob |
Holo! Gamekeeper, beth ydach chi eisio yma? |
| Bob yn cau 'r drws ar ei ol, wedi troi'r "gamekeeper " yn ddibris allan. |
|
| Bob |
Wel, mam, sut yr ydach chi? |
| MARI LEWIS yn ddrylliog ei theimladau; RHYS yn crïo; Wil, yn defnyddio y "poker" ar ei fraich fel bwa ffidil, ac yn chwibiannu "When Johnny comes marching home," ac yn dawnsio yn llawn afiaeth yr un pryd. CURTAIN |